دنبالچه انتهای ستون فقرات بدن است که به شکل یک مثلث به نظر می‌رسد. درد دنبالچه که به آن کوکسیدینیا نیز می‌گویند، باعث مختل شدن زندگی و آسایش فرد می‌شود. درد این قسمت از ستون فقرات به دنبال کوفتگی یا شکستگی پیش می‌آید. با تصحیح رفتارهای روزمره و درمان‌های خانگی و پزشکی می‌توان بر درد دنبالچه غلبه کرد. با ما همراه باشید تا از درمان درد دنبالچه بیشتر آگاه شوید.
دنبالچه چیست؟
دنبالچه از سه تا پنج مهره استخوانی تشکیل می‌شود که ممکن است به یکدیگر جوش خورده یا جدا از هم باشند.
دنبالچه آخرین بخش ستون فقرات است که زیر استخوان خاجی بدن قرار دارد. شکل کلی آن شبیه منقار پرنده فاخته است. کوکسی در زبان یونانی به معنای منقار پرنده است که به آن کوکسی می‌گویند.
تعدادی تاندون، ماهیچه و رباط به دنبالچه و ایسکیال ( دو استخوان پایینی لگن ) متصل هستند که با حرکت محدود خود وزن افراد را هنگان نشستن تحمل می‌کنند.
دنبالچه باید به صورت مستقیم پایین آمده باشد اما در برخی افراد کمی خمیده شکل است.
اگر میزان خمیدگی دنبالچه بیش از حد مجاز باشد، فرد دچار درد دنبالچه می‌شود. در این موارد به درمان پزشکی یا جراحی برای رفع خمیدگی دنبالچه نیاز است.
درد دنبالچه
درد دنبالچه، کوکسیدینیا نام دارد که از کلمه‌ای یونانی به معنای نوک پرنده فاخته است. درد آن در انتهای ستون فقرات، بالای شکاف باسن احساس می‌شود. این درد در هنگام نشستن تشدید می‌شود و کاهش درد آن را پس از راه رفتن و ایستادن احساس می‌کنید. درد آن در برخی از موارد بسیار شدید می‌شود؛ به حدی که در زندگی روزمره خود مانند رانندگی، اجابت مزاج، مقاربت و… ممکن است دچار مشکل شوید. این درد در زنان شایع‌تر از مردان است. در ادامه پس از ذکر علل و نشانه‌های آن به بررسی درمان درد دنبالچه می‌پردازیم.
چرا زنان نسبت به مردان بیشتر دچار درد دنبالچه می‌شوند؟
طبق آمار دنیای پزشکی زنان ۵ برابر بیشتر از مردان مستعد درد دنبالچه هستند. علت این عارضه را باید در موارد زیر جستجو کرد:
- ساختار لگن بزرگ‌تر زنان نسبت به مردان و در نتیجه کاهش میزان چرخش لگن
- بیشتر وزن زنان در هنگام نشستن روی دنبالچه آن‌ها می‌افتد
- آسیب به دنبالچه در هنگام زایمان زنان
- گرفتگی بیشتر عضلات لگن به خاطر مواردی مانند قاعدگی در زنان
- افراد چاق و بزرگسالان نیز بیشتر مستعد درد دنبالچه هستند
نشانه‌های درد دنبالچه
با مشاهده یک یا چند نشانه زیر به درد دنبالچه خود پی می‌برید:
- حساسیت و درد موضعی
در قسمت دنبالچه بدنتان احساس درد مزمن دارید یا با فشار و حرکت در ناحیه لگن احساس درد کنید.
- افزایش درد در هنگام نشستن
احساس درد در هنگام انداختن وزن روی دنبالچه شدیدتر است. نشستن روی سطوح سفت نیز درد را بدتر می‌کند.
- هنگام برخاستن از جای خود درد بدتر می‌شود.
هر حرکتی که باعث چرخش استخوان‌های لگن شود، دردناک است.
- افزایش درد در هنگام اجابت مزاج یا رابطه جنسی
به دلیل نزدیکی دنبالچه به مقعد و اندام جنسی ممکن است در برخی موارد باعث احساس درد شدید شود.
علائم درد دنبالچه در افراد مختلف به دلیل ساختار آناتومی مختلف بدن می‌تواند متفاوت باشد. درد دنبالچه به ندرت مدام‌العمر است و با درمان درد دنبالچه به صورت اصولی به بهبودی کامل می‌رسید.
علائم دیگری که پس از درد دنبالچه در افراد ممکن است رخ دهد، شامل موارد زیر می‌شود:
- افسردگی
- اضطراب
- کابوس
- کمردرد و باسن دردناک
علل ایجاد درد دنبالچه
در خیلی از موارد علت اصلی درد دنبالچه مشخص نمی‌شود. در زیر تعدادی از شایع‌ترین علل ایجاد درد دنبالچه در افراد را ذکر می‌کنیم:
- ضربه مستقیم به دنبالچه از شایع‌ترین علت‌های درد در افراد است که منجر به التهاب اطراف دنبالچه می‌شود. به آن ترومای خارجی نیز می‌گویند.
- تحرک بیش از حد دنبالچه ناشی از فعالیت‌هایی مانند ورزش و کار سنگین
- تحرک بسیار کم دنبالچه مانند نشستن بیش از حد و کم‌تحرکی
- در رفتن مفصل ساکروکوکسیژیال در اطراف دنبالچه
- استرس مزمن و شدید
- زایمان
- تومور یا عفونت
- درد دنبالچه ارجاعی به خاطر فتق دیسک کمر و …
- آسیب فشاری مکرر به خاطر ورزش‌هایی مانند دوچرخه سواری و قایق سواری
- کمبود وزن
- در موارد بسیار نادر درد دنبالچه نشانه سرطان است
- نشانه بارداری
- درد رکتوم
- قاعدگی سخت و دردناک
چاقی و جنسیت افراد می‌تواند به افزایش خطر احساس درد دنبالچه کمک کند. همواره به شاخص توده بدنی خود توجه ویژه‌ای داشته باشید. چاقی سرآغاز بسیاری از بیماری‌ها برای بدن انسان است.
تشخیص درد دنبالچه
پس از تشخیص این عارضه توسط پزشک می‌توان به درمان درد دنبالچه پرداخت. پزشک برای تشخیص از مراحل زیر استفاده می‌کند:
- پرسدن سابقه پزشکی شما
- انجام معاینه بصری و لمسی
- تجویز آزمایش‌ها
پزشک برای بررسی شکستگی از اشعه ایکس و سی تی اسکن استفاده می‌کند.
برای بررسی التهاب و کوردوما (یک نوع نادر سرطان ستون فقرات) از ام آر آی و اسکن استخوانی استفاده می‌کند.
در بیشتر موارد همان دو مورد اول برای تشخیص پزشک کفایت می‌کند، اما در برخی موارد ممکن است پزشک برای شما آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز کند.
دیسکوگرام دنبالچه نیز روش جدیدی است که اخیرا در بیمارستان‌های ایران انجام می‌شود.
در این روش بی‌حسی موضعی در ناحیه ساکروکوکسیژیال تزریق می‌شود. این تزریق ناحیه‌های خاصی را هدف قرار می‌دهد تا محل دقیق درد شناسایی شود.
درمان درد دنبالچه چگونه انجام می‌شود؟
اکثر دردهای دنبالچه در افراد به صورت طبیعی با گذر زمان بهتر می‌شود. اگر درد دنبالچه در افراد بهبود نیافت، ممکن است با درمان‌های خانگی این درد بهتر شود.
در موارد بسیار خاص، کار درمان درد دنبالچه به جراحی می‌کشد.
پس از احساس درد دنبالچه در خود باید ابتدا علت آسیب‌دیدگی دنبالچه را حدس بزنید.
سپس با توجه به آن متوجه شوید، چه رفتارهایی باید اصلاح شوند. بیشتر مواقع درمان دنبالچه به دنبال اصلاح سبک زندگی افراد اتفاق می‌افتد.
درمان درد دنبالچه به صورت خانگی
در زیر با تعدادی درمان‌های خانگی برای کوکسیدینیا آشنا می‌شوید:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوبروفن که بدون نسخه نیز به فروش می‌رسد.
- کمپرس سرد به کاهش التهاب کمک می‌کند.
- پد حرارتی یا گرم کردن محل درد با حمام آب داغ، با بطری آب گرم و نوار حرارتی یا حوله گرم در کاهش درد موثر است.
- اصلاح رفتارها و فعالیت‌های روزمره مانند استفاده از بالش در هنگام نشستن در درمان درد دنبالچه موثر است.
- بالش محافظتی دنبالچه که در بازار وسایل پزشکی موجود است. این بالش با شکل خاص خود از دنبالچه محافظت می‌کند.
- تغییر در رژیم غذایی با افزایش مصرف فیبر و آب به طوری که باعث نرم شدن مدفوع شود.
- استفاده از صندلی ارگونومی باعث کاهش فشار وارده به ناحیه دنبالچه می‌شود.
- کشش و تقویت عضلات کمر و لگن با ورزش‌های مناسب لازم است.
- از لباس‌های گشاد و نخی یا پنبه‌ای استفاده کنید.
- پیاده‌روی به کاهش فشار روی دنبالچه کمک می‌کند.
- استفاده از روغن شاهدانه در پخت و پز موثر است؛ چون خواص ضد التهابی بسیار قوی دارد.
در ۹۰ درصد مواقع درد دنبالچه افراد با رعایت موارد بالا بهبود پیدا می‌کنند و نیازی به درمان‌های پزشکی ندارد.
درمان درد دنبالچه به صورت پزشکی
اگر درد دنبالچه به صورت خانگی برطرف نشد و درد آن تشدید یافت، باید از درمان پزشکی استفاده کرد. درمان‌های پزشکی به دو دسته سرپایی و جراحی تقسیم می‌شوند:
درمان به صورت سرپایی
راهکارهای درمان سرپایی درد دنبالچه عبارت است:
- تزریق داروهای استروئیدی برای کاهش التهاب
- بلوک عصبی یا مسدود کردن منبع عصبی ناحیه
- ماساژدرمانی (درمان موقتی)
- فیزیوتراپی و بهبود وضعیت بدن
- شاک ویوتراپی برون اندامی
- طب سوزنی
- تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست
- دستکاری دستی دنبالچه یا موبیلیزاسیون توسط فیزیوتراپی
- درمان دستی بافت نرم
- استفاده از کایروپراکتیک در اصلاح ناهنجاری دنبالچه
درمان به صورت جراحی
گزینه‌های جراحی برای دنبالچه شامل موارد زیر می‌شوند:
- کوکسیژکتومی جزئی (بسیار نادر- برداشتن بخشی از دنبالچه)
- کوکسیژکتومی کامل (بسیار نادر- برداشتن کل دنبالچه)
هر دو مورد ذکر شده در بالا از روش‌های بسیار نادر در جراحی دنبالچه هستند. دوران نقاهت پس از جراحی ممکن است تا یک سال طول بکشد. هیچ تضمینی برای بهبودی کامل پس از این جراحی وجود ندارد و در برخی افراد ممکن است درد ادامه داشته باشد.
این عمل به دلیل داشتن عوارض زیاد تنها در موقعیت اضطراری انجام می‌شود. از جمله عوارض آن موارد زیر مشاهده شده است:
- آسیب به رکتوم در حین جراحی
- مشکلات ترمیم زخم (در ناحیه زخم دیر بهبود می‌یابد)
- عفونت موضعی
- دوران نقاهت طولانی که خود موجب ایجاد مشکلات دیگر می‌شود
درمان درد دنبالچه در بارداری
در مدت بارداری به خصوص از سه ماهگی به بعد احساس درد دنبالچه در زنان بسیار شایع است. این به دلیل فشار آوردن جنین در حال رشد به استخوان‌های مادر است. در مدت بارداری بهتر است، کمتر از داروهای مسکن برای تسکین درد استفاده کرد.
با انجام حرکات زیر فشار تا حد زیادی از روی دنبالچه مادران باردار برداشته می‌شود:
- به پهلو دراز کشیدن در هنگام خواب
- استفاده از بالشتک محافظتی دنبالچه
ورزش برای درمان درد دنبالچه
با انجام برخی از ورزش‌های سبک می‌توانید بدون اینکه به خود آسیب جدی وارد کنید، درد خود را کاهش دهید. ورزش‌هایی مانند گربه-گاو و بچه-کبوتر از حرکات مفید برای بدن شما هستند. بهتر است از قبل با یک فیزیوتراپیست در مورد انواع ورزش‌های مناسب برای درمان درد دنبالچه خود مشورت بخواهید. در زیر با انواع تمرین‌هایی که موجب بهبود و کاهش فشار روی دنبالچه می‌شوند، آشنا می‌شوید:
- تمرین‌های کششی و تقویتی ملایم با کشیدن عضلات دور ناحیه دنبالچه، آن را تقویت می‌کند.
- تمرین‌های وضعیتی به اصلاح حالت اندامی کمک می‌کند؛ در نتیجه با هم‌ترازی ستون فقرات فشار از روی دنبالچه شما برداشته می‌شود.
- تمرین‌های تنفسی و حرکات لگن نیز به کاهش فشار روی دنبالچه کمک می‌کند.
در ادامه مراحل انجام برخی از تمرین‌های مناسب برای درمان درد دنبالچه را ذکر می‌کنیم.
پیریفورمیس و کشش عضله سرینی
برای انجام این حرکت مراحل زیر را انجام دهید:
- دراز کشیدن به پشت
- انداختن یک پا روی زانوی مخالف و گذاشتن کف پا روی تشک
- کشیدن زانو با دست مخالف به سمت شانه مخالف
- ماندن حدود ۲۰ تا ۳۰ ثانیه در این حالت و سپس تکرار این حرکت با سمت دیگر
یوگای بچه
برای این تمرین به روش زیر عمل کنید:
- قرار گرفتن به حالت چهار دست و پا و باز کردن زانوها بیشتر از پهنای لگن
- مماس کردن پنجه‌های پای خود در چرخاندن به سمت داخل
- کشیدن بازوها به سمت جلو و قرار دادن سر رو به جلو در پایین
- نگه داشتن ۱۵ تا ۲۰ ثانیه‌ای سر و بعد برگشتن به موقعیت اول
حرکت گربه-گاو
مراحل انجام آن به ترتیب زیر است:
- قرار گرفتن به صورت چهار دست و پا بر زمین و انجام عمل دم
- نگاه کردن به سقف و انداختن شکم به سمت پایین
- انجام عمل بازدم و پایین آوردن گردن و نگاه کردن به پاها- در این حالت ستون فقرات کمی گرد می‌شود
- تکرار در دو یا سه ست و هر ست ۱۰ بار
کبوتر یوگا
به روش زیر برای انجام آن عمل کنید:
- گذاشتن یک پا مقابل پای دیگر
- قرار دادن سمت خارجی ران پای جلو روی زمین
- ۱۵ تا ۲۰ ثانیه و تکرار حرکت برای سمت دیگر
تیلت لگن
مراحل انجام تیلت لگن به شرح زیر است :
- دراز کشیدن به پشت و گذاشتن کف پاها روی زمین
- پر از هوا کردن شکم با نفس کشیدن
- با عمل بازدم کشیدن ناف را به سمت زمین و کمی رو به بالا به سمت سر و داخل کشیدن عضلات شکم
- صاف کردن کمر و چسباندن آن روی زمین همزمان با عمل بازدم
- ماندن حدود ۵ ثانیه در این حالت و تکرار آن تا ۱۰ بار
مراقبت از خود بعد از احساس درد دنبالچه
درد دنبالچه بین چند روز تا چند ماه ممکن است طول بکشد. در این مدت علاوه بر درمان، باید از خود مراقبت کنید. در زیر تعدادی از توصیه‌های مراقبتی ذکر شده است:
- کاهش نشستن برای مدت طولانی (بین نشستن‌های طولانی مدت راه بروید)
- انجام حرکات کششی مناسب
- به پهلو دراز کشیدن در هنگام خواب
- زمان بیشتری ایستاده باشید
- در مواقع حاد به دکتر مراجعه کنید
سخن آخر
درد دنبالچه یا کوکسیدینا یک درد ناخوشایند است. اما با درمان صحیح می‌توان آن را زودتر بهبود داد.
با مطالعه این مطلب و آشنا شدن با انواع درمان درد دنبالچه و انجام این روش‌ها نگذارید غیرقابل تحمل شود.
اگر درد شما شدید شد، حتما به کلینیک فوق تخصص درمان درد؛ دکتر حسین عدل خو مراجعه کنید.
از پزشک خود درباره انواع راه‌های درمان را بپرسید و اگر نیاز بود، از او بخواهید به شما گواهی مرخصی استعلاجی بدهد.
