فتق یا بیرون زدگی دیسک یکی از شایع‌ترین علل درد گردن، کمر و پا می‌باشد. در اکثر موارد فتق دیسک به صورت خود به خودی و با کمک درمان‌های خانگی بهبود خواهد یافت. سالانه تا 2 درصد از افراد به فتق دیسک مبتلا می‌شوند که این عارضه را به یکی از علل اصلی گردن درد، کمردرد و درد پا (سیاتیک) تبدیل کرده است. این مشکل ممکن است در هر نقطه‌ای از ستون فقرات ایجاد شود ولی معمولاً پایین کمر و گردن را درگیر می‌کند. فتق دیسک در وسط کمر نادر است.
فتق دیسک چیست؟
ستون فقرات از تعدادی استخوان (مهره) که بر روی هم قرار گرفته‌اند ساخته شده است. از بالا به پایین 7 مهره‌ی گردنی، 12 مهره‌ی توراسیک یا سینه‌ای و 5 مهره‌ی لامبار یا کمری وجود دارند که استخوان ساکروم و دنبالچه در انتهای آن‌ها قرار می‌گیرد. دیسک‌های ضربه گیر در بین این استخوان‌ها قرار دارند و با جذب ضربات ناشی از فعالیت‌های روزانه مثل پیاده روی، بلند کردن اجسام و چرخش بدن از استخوان‌ها حفاظت می‌کنند.
هر دیسک دو بخش دارد: بخش نرم ژله‌ای در داخل دیسک و رینگ محکم خارج آن. آسیب و ضعف دیسک می‌توانند باعث بیرون زدن بخش داخلی از دیواره‌ی دیسک شوند که به آن فتق یا بیرون زدگی دیسک گفته می‌شود. این مشکل باعث درد و ناراحتی شده و در صورت وارد شدن فشار بر روی ریشه‌های عصبی ممکن است فرد دچار بی حسی و درد در مسیر عصب درگیر شود. در موارد شدید ممکن است انجام عمل جراحی به منظور برداشتن یا ترمیم دیسک آسیب دیده ضروری باشد.
علل فتق دیسک
فتق دیسک زمانی اتفاق می افتد که دیواره‌ی دیسک ضعیف یا پاره شده و بخش داخلی دیسک از آن بیرون می زند. این مشکل ممکن است در اثر افزایش سن یا برخی حرکات خاص مثل چرخیدن و بلند کردن اجسام ایجاد شود. بلند کردن اجسام بسیار سنگین نیز فشار زیادی بر روی کمر وارد کرده و میتواند منجر به فتق دیسک شود. اگر شغل شما نیازمند بلند کردن اجسام سنگین است در خطر بیشتری برای فتق دیسک قرار خواهید داشت.
افراد مبتلا به اضافه وزن نیز در خطر این عارضه قرار دارند چراکه ستون فقرات آن‌ها باید وزن اضافی را نیز تحمل کند. ضعف عضلات و سبک زندگی بدون تحرک نیز می‌توانند منجر به بروز این مشکل شوند.
با افزایش سن خطر فتق دیسک نیز بیشتر خواهد شد چراکه آب بافتی دیسک کمتر شده و فتق آن آسان‌تر می‌شود. این مشکل در آقایان شایع‌تر است.
به طور کلی عواملی که می‌توانند خطر فتق دیسک را افزایش دهند عبارتند از:
- وزن. اضافه وزن باعث افزایش فشار وارد شده بر روی دیسک‌های کمر خواهد شد.
- شغل. افرادی با مشاغل سنگین در خطر بیشتری قرار خواهند داشت. بلند کردن، کشیدن و هل دادن اجسام و خم شدن و چرخیدن مکرر باعث افزایش خطر فتق دیسک می‌شوند.
- ژنتیک. برخی از افراد به طور وراثتی در خطر بیشتری قرار خواهند داشت.
- سیگار. به نظر می‌رسد که سیگار کشیدن اکسیژن رسانی به دیسک‌ها را کاهش داده و خطر آسیب به آن‌ها را افزایش میدهد.
- رانندگی مکرر. نشستن طولانی مدت به همراه لرزش اتومبیل باعث فشار بر روی ستون فقرات خواهند شد.
- بی تحرکی. ورزش منظم به پیشگیری از فتق دیسک کمک خواهد کرد.
علائم فتق دیسک
فتق دیسک ممکن است در هر نقطه از ستون فقرات از گردن گرفته تا کمر ایجاد شود. شیوع این عارضه در پایین کمر بیشتر از نقاط دیگر خواهد بود. ستون فقرات شبکه‌ی ظریف از اعصاب و عروق خونی است و فتق دیسک میتواند باعث فشار بر روی اعصاب و عضلات اطراف آن‌ها شود. علائم و نشانه‌های این مشکل به محل فتق دیسک و فشار آن بر روی اعصاب بستگی خواهند داشت. فتق دیسک معمولاً یک طرف بدن را درگیر کرده و نوع درد آن در هر فرد متفاوت خواهد بود. اگر درد شما باعث بی حسی یا سوزن سوزن شدن اندام‌ها شده و یا کنترل شما بر روی عضلات تحت تأثیر قرار گرفته است به پزشک مراجعه کنید.
علائم بیرون زدگی دیسک شامل موارد زیر خواهند بود:
- درد و بی حسی که بیشتر یک طرف بدن را درگیر می‌کنند
- درد منتشر شونده به دست‌ها یا پاها
- دردی که به هنگام شب و یا پس از انجام برخی حرکات تشدید می‌شود
- دردی که پس از ایستادن یا نشستن تشدید می‌شود
- درد به هنگام پیاده روی‌های کوتاه
- ضعف بی دلیل عضلات
- سوزن سوزن شدن، خواب رفتن یا احساس سوزش در ناحیه‌ی درگیر
ممکن است فتق دیسک علامتی برای شما ایجاد نکند و تا زمان عکس برداری از ستون فقرات، از این عارضه مطلع نشوید.
خطرات فتق دیسک
فتق شدید و درمان نشده میتواند آسیب‌های عصبی دائمی را به دنبال داشته باشد. در موارد نادر فتق دیسک میتواند سیگنال‌های عصبی در اعصاب دم اسبی پایین کمر را مسدود کرده و کنترل روده و مثانه را مختل کند.
یکی دیگر از عوارض طولانی مدت این عارضه بی حسی زینی خواهد بود که در طی آن فرد حس درون ران ها، پشت پا و اطراف مقعد خود را از دست میدهد.
علائم فتق دیسک ممکن است بهبود یافته و یا تشدید شوند. اگر نمی‌توانید فعالیت‌های قبلی خود را انجام دهید به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی باید برای فتق دیسک به پزشک مراجعه کنم؟
در ابتدا ممکن است بتوانید فتق دیسک را در خانه درمان کنید ولی در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- اختلال در زندگی روزانه و شغل شما.
- عدم بهبود علائم پس از 4 تا 6 هفته.
- تشدید علائم.
- از دست دادن کنترل روده‌ها یا مثانه.
- احساس سوزن سوزن شدن، بی حسی یا ضعف در دست و پاها.
- مشکل در ایستادن یا راه رفتن.
تشخیص فتق دیسک
بهترین راه برای تشخیص فتق دیسک مراجعه به پزشک خواهد بود. او با انجام معاینه‌ی فیزیکی منشأ درد شما را خواهد یافت که معمولاً برای تشخیص فتق دیسک کافی است. پزشک کمر شما را معاینه کرده و از شما می‌خواهد تا به پشت خوابیده و پاهای خود را حرکت دهید. در صورت احساس درد احتمالاً به فتق دیسک مبتلا هستید. ممکن است موارد زیر نیز مورد بررسی قرار گیرند:
- رفلکس‌های زانو و مچ پا
- قدرت پا
- نحوه‌ی راه رفتن بر روی پاشنه و پنجه
- احساس شما در برابر لمس ظریف و لرزش
اگر پزشک بخواهد دلایل دیگر درد را رد کرده و یا علت دقیق درد را تشخیص دهد ممکن است از روشهای زیر استفاده کند:
گرافی
گرافی ساده نمی‌تواند وجود فتق دیسک را نشان دهد ولی چارچوب کلی ستون فقرات در آن مشخص بوده و مواردی مثل شکستگی یا تومور در آن تشخیص داده خواهند شد.
میلوگرام
در این تست ماده‌ی کنتراست به داخل مایع نخاعی تزریق شده و از فرد گرافی گرفته می‌شود تا نقطه‌ی دقیق فشار بر روی نخاع مشخص شود.
سی تی اسکن
در سی تی اسکن گرافی‌های متعدد با زوایای مختلف گرفته شده و از آن‌ها برای بازسازی تصویر نخاع و ساختارهای اطراف آن استفاده می‌شود.
ام آر آی
در اسکن MRI از امواج رادیویی، میدان مغناطیسی و یک کامپیوتر برای ایجاد تصاویر دقیق سه بعدی از نخاع و ساختارهای اطراف آن استفاده می‌شود. این تصاویر می‌توانند موقعیت دقیق فتق را نشان داده و اعصاب درگیر را نیز مشخص کنند.
نوار عضله
پزشک از این تست به منظور بررسی آسیب‌های عصبی استفاده می‌کند. دستگاه نوار عضله میتواند الکتریسیته‌ی ناچیز تولید شده توسط سلول‌های عضلانی را تشخیص دهد. در این روش یک سوزن وارد عضله شده و فعالیت الکتریکی آن را ضبط می‌کند. بدین ترتیب می‌توان موارد غیرطبیعی را تشخیص داد.
تست هدایت عصبی
این تست معمولاً همزمان با نوار عضله انجام شده و در طی آن یک الکترود جریان الکتریکی خفیفی را وارد عصب کرده و الکترود دیگر در سر دیگر عصب، این جریان را دریافت می‌کند. بدین ترتیب سرعت هدایت عصبی مشخص شده و آسیب‌های عصبی تشخیص داده می‌شوند.
درمان فتق دیسک
درمان‌های انجام شده برای فتق دیسک ممکن است محافظه کارانه و یا با عمل جراحی باشند. این درمان‌ها معمولاً به سطح ناراحتی ایجاد شده و شدت فتق دیسک بستگی دارند. در صورت عدم بهبودی ممکن است به روشهای درمانی پیشرفته‌تر نیاز داشته باشید. پزشک روشهای زیر را به شما پیشنهاد خواهد داد:
درمان‌های بدون جراحی برای فتق دیسک
درمان اولیه‌ی فتق دیسک معمولاً محافظه کارانه و بدون جراحی است. ممکن است پزشک از بیمار بخواهد تا به مدت چند هفته فعالیت خود را کاهش دهد. این کار به کاهش التهاب کمک خواهد کرد ولی استراحت مطلق توصیه نمی‌شود.
فتق دیسک در صورت خفیف تا متوسط بودن درد به وفور با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی درمان می‌شود. می‌توان از تزریق اپیدورال آستروئید نیز استفاده کرد که در طی آن با استفاده از اشعه ایکس و سوزن مخصوص، دارو به طور مستقیم در سطح دیسک آسیب دیده تزریق می‌شود.
ممکن است پزشک انجام فیزیوتراپی را به شما پیشنهاد دهد. فیزیوتراپیست شما را به طور کامل ارزیابی کرده و با استفاده از تشخیص پزشک، برنامه‌ی درمانی مناسبی را برای شما طراحی می‌کند. این برنامه ممکن است شامل روش‌هایی مثل تراکشن، ماساژ، سرما و گرما درمانی، اولتراسوند، تحریک الکتریکی عضلات و تمرینات کششی باشد. داروهای مسکن و شل کننده‌های عضلانی نیز می‌توانند به انجام فیزیوتراپی کمک کنند.
درمان جراحی برای فتق دیسک
در صورت کارآمد نبودن درمان‌های محافظه کارانه مثل فیزیوتراپی و داروها ممکن است انجام جراحی به بیمار توصیه شود. گزینه‌های ممکن به طور کامل برای بیمار توضیح داده شده و روش مناسب انتخاب خواهد شد. در عمل جراحی عواملی مثل سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و مشکلات دیگر وی اهمیت زیادی خواهند داشت.
مزایا و خطرات جراحی باید به دقت مقایسه شوند. با وجودی که درصد قابل توجهی از بیماران می گویند که پس از جراحی فتق دیسک درد آن‌ها به شدت کاهش پیدا کرده است، تضمینی برای تسکین علائم پس از جراحی وجود نخواهد داشت.
در صورت وجود موارد زیر، فرد کاندید مناسب انجام جراحی خواهد بود:
- درد رادیکولار باعث محدودیت در فعالیت‌های عادی شده و کیفیت زندگی بیمار را کاهش داده باشد
- ایجاد عارضه‌های عصبی پیشرونده مثل ضعف و بی حسی پاها
- از دست دادن کنترل روده‌ها و مثانه
- دشواری در ایستادن یا راه رفتن
- عدم کارایی فیزیوتراپی و دارودرمانی
- سلامت عمومی مناسب
جراحی ستون فقرات لامبار (کمر)
لامینوتومی لامبار معمولاً به منظور تسکین پادرد و سیاتیک ایجاد شده در اثر فتق دیسک انجام می‌شود. این عمل با ایجاد یک برش کوچک در پایین کمر و بر روی دیسک آسیب دیده انجام خواهد شد. در طی این عمل بخشی از لامینای ستون فقرات برداشته خواهد شد. زمانی که برش جراحی ایجاد می‌شود، عضلات کنار زده شده و جراح میتواند پشت مهره‌ها را ببیند. ورودی کوچکی در بین دو مهره ایجاد شده و جراح به دیسک دسترسی پیدا می‌کند. پس از برداشتن دیسک در طی عمل دیسککتومی، لازم است تا ستون فقرات پایدار شود. عمل فیوژن همراه با لامینوتومی انجام خواهد شد. در موارد پیشرفته‌تر ممکن است عمل لامینکتومی انجام شود.
در جراحی دیسک مصنوعی یک برش بر روی شکم ایجاد شده و دیسک آسیب دیده جایگزین می‌شود. درصد کمی از بیماران کاندید انجام این جراحی هستند. فرد باید تنها در یکی از دیسک‌های L4-L5 یا L5-S1 مشکل داشته باشد. فرد باید حداقل به مدت 6 ماه تحت درمان‌هایی مثل فیزیوتراپی، دارودرمانی و بریس کمر قرار گرفته باشد و بهبودی حاصل نشده باشد. فرد باید از نظر سلامت عمومی وضعیت مناسبی داشته و علامتی از عفونت، پوکی استخوان یا آرتروز در او وجود نداشته باشد. اگر بیش از یک دیسک فرد درگیر شده و یا درد او شدید باشد نمی‌توان از این روش استفاده کرد.
جراحی ستون فقرات سرویکال (گردن)
تصمیم گیری برای انجام این جراحی از جلو (قدام) یا پشت (خلف) گردن به موقعیت دیسک آسیب دیده و تجربه و ترجیح جراح بستگی خواهد داشت. در روش خلفی ممکن است بخشی از لامینا در طی عمل لامینوتومی برداشته شده و سپس فتق دیسک برداشته شود. افرادی که کاندید روش خلفی هستند احتمالاً نیازی به عمل فیوژن نخواهند داشت. برای جراحی قدامی پس از برداشتن دیسک لازم است ستون فقرات پایدار شود. این کار با استفاده از پیچ و پلاک مخصوص انجام خواهد شد. در برخی از افراد نیز به جای فیوژن مهره‌ها از دیسک مصنوعی استفاده خواهد شد.
پزشک پس از جراحی دستورات خاصی به بیمار داده و برای او دارو تجویز می‌کند. او همچنین زمان از سرگیری فعالیت‌های شغلی، رانندگی و ورزش کردن را مشخص خواهد کرد. برخی از افراد از توانبخشی و فیزیوتراپی پس از جراحی نیز سود خواهند برد. در دوران بهبودی احساس ناراحتی طبیعی بوده ولی احساس درد میتواند زنگ خطری برای کاهش میزان فعالیت شما باشد.
پیشگیری از فتق دیسک
ممکن است پیشگیری از فتق دیسک ممکن نباشد ولی اقداماتی برای کاهش خطر آن وجود خواهند داشت ازجمله:
- به کار گیری تکنیک‌های صحیح برای بلند کردن اجسام:
کمر خود را خم نکنید. زانوها را خم کرده و کمر را صاف نگه دارید. از عضلات پای خود برای تحمل وزن استفاده کنید. - حفظ وزن مناسب:
اضافه وزن باعث افزایش فشار وارد شده به ستون فقرات خواهد شد - تمرین حالت مناسب بدن:
حالت بدن خود به هنگام راه رفتن، نشستن، ایستادن و خوابیدن را اصلاح کنید. حالت مناسب بدن فشار وارد شده بر روی ستون فقرات را کاهش خواهد داد. - تمرینات کششی:
اگر برای مدت طولانی نشسته‌اید، استراحت و انجام تمرینات کششی برای شما حیاتی خواهند بود. - کفش پاشنه بلند نپوشید:
این کفش‌ها ستون فقرات شما را از حالت تعادل خارج می‌کنند. - ورزش منظم:
تمریناتی را انجام دهید که عضلات کمر و شکم شما را قوی می‌کنند. این کار باعث حمایت بیشتر از ستون فقرات خواهد شد. - ترک سیگار:
سیگار کشیدن باعث تضعیف دیسک‌ها و خطر بیشتر پارگی آن‌ها خواهد شد. ترک سیگار را در نظر داشته باشید.
سؤالات متداول
آیا ممکن است فتق دیسک به طور خود به خودی بهبود پیدا کند؟
خبر خوب این که در اکثر موارد (90%) درد ایجاد شده در اثر فتق دیسک به طور خود به خودی و ظرف مدت 6 ماه بهبود پیدا می‌کند. در ابتدا پزشک برای شما داروهای مسکن تجویز کرده و فعالیت‌های تشدید کننده‌ی درد را محدود می‌کند.
3 علامت فتق دیسک چیست؟
- درد دست یا پا. اگر فتق دیسک در پایین کمر ایجاد شده باشد علاوه بر کمر احتمالاً در باسن، ران یا ساق نیز احساس درد خواهید کرد.
- بی حسی و خواب رفتن. افراد مبتلا به فتق دیسک معمولاً دچار بی حسی و خواب رفتن بخش‌های مختلف بدن می‌شوند.
- ضعف.
چگونه می‌توان فتق دیسک را ترمیم کرد؟
درمان‌های بدون جراحی می‌توانند مفید باشند:
- استراحت. یک تا دو روز استراحت مطلق میتواند کمردرد شما را تسکین دهد.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند درد را تسکین دهند.
- فیزیوتراپی.
- تزریق اپیدورال آستروئید.
آیا فتق دیسک عارضهای جدی است؟
فتق دیسک عارضهای شایع بوده ولی معمولاً به روشهای درمانی محافظه کارانه مثل ورزش و داروهای بدون نسخه پاسخ مناسبی میدهد. ولی ممکن است برخی از موارد این عارضه نیازمند مراجعه به پزشک به منظور جلوگیری از آسیب‌های عصبی دائمی باشند.
عدم درمان فتق دیسک چه عواقبی را در پی خواهد داشت؟
زمانی که فتق دیسک باعث فشار بر روی اعصاب می‌شود ممکن است آسیب‌های قابل توجهی به اعصاب وارد شود. فشار بر روی اعصاب میتواند باعث عارضه‌های خطرناکی مثل از دست رفتن حس اندام تحتانی و حتی از دست دادن کنترل مدفوع شود.
آیا راه رفتن برای فتق دیسک مفید است؟
قطعاً. راه رفتن گزینهای عالی برای افراد مبتلا به فتق دیسک بوده و میتواند با تقویت گردش خون، اکسیژن رسانی به سلولها را افزایش دهد. این کار همچنین آب بافتی دیسک را حفظ می‌کند که برای بهبود آن ضروری خواهد بود. ازجمله دیگر فعالیت‌های هوازی مناسب می‌توان به شنا و دوچرخه سواری اشاره کرد.
آیا کایروپراکتور میتواند فتق دیسک را درمان کند؟
90 درصد افراد مبتلا به فتق دیسک می‌توانند با استفاده از روشهای غیرتهاجمی عارضه‌ی خود را درمان کنند. اگر می‌خواهید برای بهبودی به سراغ روشهای غیرتهاجمی بروید، درمان کایروپراکتیک گزینهای ایده آل خواهد بود. کایروپراکتور به بهبودی طبیعی و تسکین درد شما کمک خواهد کرد.
آیا گرافی میتواند فتق دیسک را نشان دهد؟
گرافی ساده توانایی تشخیص فتق دیسک را نداشته ولی میتواند علل دیگر کمردرد مثل عفونت، تومور، مشکلات ساختاری ستون فقرات یا شکستگی‌ها را تشخیص دهد.
