درد سیاتیک: علت، نشانه ها و درمان

سیاتیک به دردی گفته میشود که در طول عصب سیاتیک ایجاد میشود. عصب سیاتیک از کمر و میان لگن و ران شما منشعب میشود و از پا ها پایین میرود. به طور معمول سیاتیک تنها یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار میدهد. درد سیاتیک در اثر تحریک، التهاب، گاز گرفتن یا فشرده شدن عصب در قسمت کمر ایجاد میشود. فتق دیسک شایع ترین علت ابتلا به سیاتیک است چون باعث فشار روی ریشه عصبی میشود. اکثر افراد مبتلا به سیاتیک به مرور زمان و با مراقبت از خود درمان میشوند.

سیاتیک چیست؟

عصب سیاتیک از نخاع شروع میشود از لگن و ران عبور میکند و سپس به پایین پاها منشعب میشود. عصب سیاتیک طولانی ترین عصب بدن و یکی از مهم ترین آنها است. عصب سیاتیک درواقع از پنج ریشه عصبی تشکیل شده است: دو ریشه از ناحیه تحتانی کمر به نام ستون فقرات کمری و سه ریشه از قسمت انتهایی ستون فقرات به نام ساکروم. این پنج ریشه عصبی به هم میرسند و عصب سیاتیک راست و چپ را تشکیل میدهند. در هر طرف بدن شما یک عصب سیاتیک از لگن، ران میگذرد و به زیر زانو میرسد. سپس عصب سیاتیک به اعصاب دیگر منشعب میشود که به سمت پایین پا و انگشتان پا ادامه میابد. سیاتیک تأثیر مستقیمی بر توانایی کنترل و احساس در پاها دارد. وقتی این عصب تحریک میشود باعث ایجاد درد سیاتیک میشود.

آسیب واقعی به عصب سیاتیک در موارد نادری اتفاق میفتد اما اصطلاح سیاتیک معمولاً برای توصیف هر دردی که از کمر شروع میشود و به پایین ساق پا میرسد استفاده میشود چون آسیب عصبی (تحریک، التهاب، گاز گرفتن یا فشرده شدن یک عصب در کمر) یک وجه مشترک بین آنها است. سیاتیک احساسی دارد که میتواند شبیه به درد متوسط تا شدید در کمر، لگن و پاها ظاهر شود. سیاتیک همچنین ممکن است باعث احساس ضعف، سوزش یا درد شدید یا بی حسی در این نواحی شود. سیاتیک نشان دهنده آسیب زمینه ای به عصب سیاتیک یا ناحیه ای که عصب را تحت تأثیر قرار میدهد مانند مهره ها که استخوان های گردن و پشت را تشکیل میدهند است. اگر سیاتیک داشته باشید دچار درد خفیف تا شدید در هر نقطه از مسیر عصب سیاتیک خواهید شد یعنی در نقطه ای از کمر، لگن و پا. سیاتیک همچنین میتواند باعث ضعف عضلانی، بی حسی در ساق پا، احساس گزگز ناخوشایند در ساق پا و انگشتان پا شود.

درد سیاتیک چه احساسی دارد؟

بیماران درد سیاتیک را بسته به علت آن به شکل های مختلفی توصیف میکنند. برخی بیماران دچار درد تیز یا ضربه ای میشوند. برخی دیگر این درد را به صورت سوزش احساس میکنند.

درد سیاتیک ممکن است دائمی باشد یا بیاید و برود. درد معمولاً در ساق پا شدید تر از کمر است. اگر برای مدت طولانی بنشینید یا بایستید زمانی که بالاتنه خود را میچرخانید ممکن است درد شما بدتر شود. حرکت اجباری و ناگهانی بدن مانند سرفه یا عطسه هم میتواند درد را بدتر کند.

علل سیاتیک چیست؟

سیاتیک ممکن است ناشی از چندین عامل مختلف باشد از جمله:

فتق یا لغزش دیسک

فتق یا لغزش دیسک که باعث فشار روی ریشه عصبی میشود، شایع ترین علت سیاتیک است. حدود یک درصد تا پنج درصد از همه افراد در یک مرحله از زندگی دچار فتق دیسک میشوند. دیسک ها به عنوان ضربه گیر بین مهره های ستون فقرات قرار دارند. فشار مهره ها میتواند باعث برآمدگی (فتق) مرکز ژل مانند دیسک از طریق ضعف در دیواره ی بیرونی آن شود. هنگامی که مهره ای در قسمت کمر دچار فتق میشود، میتواند روی عصب سیاتیک فشار وارد کند.

بیماری دژنراتیو دیسک

بیماری دژنراتیو دیسک، ساییدگی طبیعی دیسک های بین مهره های ستون فقرات است. فرسودگی دیسک ها ارتفاع آنها را کوتاه میکند و منجر به باریک شدن مسیر های عصبی (تنگی نخاع) میشود. تنگی نخاع میتواند باعث ایجاد فشار روی ریشه های عصبی که در حال خروج از ستون فقرات هستند شود.

تنگی کانال نخاعی

تنگی کانال نخاعی یعنی باریک شدن غیر طبیعی کانال نخاعی. این وضعیت فضای موجود برای نخاع و اعصاب را کاهش میدهد.

لغزش مهره کمر

لغزش مهره دهانه ای که عصب از آن خارج میشود را تنگ میکند. وقتی استخوان ستون فقرات کشیده میشود میتواند عصب سیاتیک را فشرده کند.

سندرم پیریفورمیس

سندرم پیریفورمیس زمانی ایجاد میشود که عضله پیریفورمیس یعنی عضله کوچک که در انتهای لگن قرار دارد سفت یا اسپاسم میشود. این وضعیت میتواند عصب سیاتیک را فشرده کرده و آن را تحریک کند. سندرم پیریفورمیس یک اختلال عصبی عضلانی است که تنها در برخی موارد نادر رخ میدهد.

سندرم دم اسب

سندرم دم اسب یک بیماری نادر اما جدی است که روی اعصاب انتهای نخاع به نام دم اسبی تأثیر میگذارد. این سندرم باعث درد ساق پا، بی حسی اطراف مقعد و از دست دادن کنترل روده و مثانه میشود.

سایر علل

علل دیگر عبارتند از :

• آرتروز: گاهی مهره های سالخورده دچار خار های استخوانی میشوند و اعصاب کمر را تحت تأثیر قرار میدهند.
• آسیب ناشی از برخورد ضربه به ستون فقرات کمری یا عصب سیاتیک.
• تومورهای کانال نخاعی کمری که عصب سیاتیک را فشرده میکنند.

عوامل خطر سیاتیک

موارد زیر شما را بیشتر در معرض خطر سیاتیک قرار میدهد:

• آسیب/ آسیب قبلی: آسیب به کمر یا ستون فقرات شما را بیشتر در معرض خطر سیاتیک قرار میدهد.
• افزایش سن: با افزایش سن به طور طبیعی بافت استخوانی و دیسک های ستون فقرات فرسوده میشوند. افزایش سن میتواند اعصاب را در معرض خطر آسیب دیدگی یا تحت فشار تغییرات و جابجایی استخوان، دیسک ها و رباط ها قرار دهد.
• اضافه وزن: هر چه وزن بیشتر باشد فشار بیشتری به عضلات کمر وارد میشود و میتواند منجر به کشیدگی، درد و سایر مشکلات کمر شود.
• ضعف عضلات: هر چه عضلات پشت و شکم قوی تر باشند بیشتر از کمر حمایت میکنند.
• فعالیت های فیزیکی سنگین: مشاغلی که به بلند کردن اجسام سنگین یا نشستن طولانی مدت نیاز دارند ممکن است خطر ابتلا به مشکلات کمر را افزایش دهند.
• رعایت نکردن نکات صحیح در ورزش های سنگین: اگر وزنه برداری یا سایر ورزش های قدرتی را به درستی انجام ندهید ممکن است در معرض ابتلا به سیاتیک قرار گیرید.
• دیابت: ابتلا به دیابت احتمال آسیب عصبی را افزایش میدهد و در نتیجه احتمالاً ابتلا به سیاتیک هم بیشتر میشود.
• آرتروز: آرتروز میتواند به ستون فقرات و در نتیجه اعصاب آسیب بزند.
• نداشتن فعالیت بدنی: نشستن طولانی مدت و ورزش نکردن و بی تحرکی عضلات و نداشتن انعطاف میتواند خطر ابتلا به سیاتیک را افزایش دهد.
• مصرف سیگار: نیکوتین موجود در سیگار میتواند به بافت ستون فقرات آسیب برساند، استخوان ها را ضعیف کند و باعث فرسایش دیسک های مهره ای شود.

علائم سیاتیک

درد ناحیه کمر و لگن که به پاها سرایت میکند معمولاً نشان دهنده سیاتیک است. سیاتیک نتیجه آسیب عصب سیاتیک است بنابراین سایر علائم عصبی معمولاً با درد همراهند. این علائم عبارتند از:

• دردی که با حرکت بدتر میشود
• بی حسی، سوزش یا ضعف پاها در امتداد مسیر عصب سیاتیک که ممکن است در موارد شدید باعث از دست دادن احساس یا حرکت شود.
• احساس گزگز در پا و انگشتان پا
• بی اختیاری و ناتوانی در کنترل مثانه یا روده که یکی از علائم نادر سندرم دم اسب است و نیاز به درمان فوری دارد.

چه زمانی برای درد سیاتیک به پزشک مراجعه کنیم؟

سیاتیک خفیف معمولاً به مرور زمان بهبود میابد. اگر مراقبت های داخل منزل علائم شما را کاهش نداد یا اگر درد شما بیشتر از یک هفته طول کشید یا شدید بود و به تدریج بدتر شد به پزشک مراجعه کنید. در صورت تجربه شرایط زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• درد شدید و ناگهانی در ناحیه کمر یا ساق پا و بی حسی یا ضعف عضلانی در ساق پا
• درد ناشی از یک آسیب شدید مانند یک تصادف اتومبیل
• مشکل در کنترل روده یا مثانه

تشخیص سیاتیک

پزشک ابتدا وضعیت سلامتی شما را بررسی میکند. بعد با شما درباره علائمتان صحبت میکند. در طول معاینه فیزیکی از شما خواسته میشود که راه بروید تا پزشک عملکرد ستون فقرات شما را بسنجد. ممکن است از شما خواسته شود که روی انگشتان پا و پاشنه پا راه بروید تا قدرت عضلات ساق پا بررسی شود. پزشک شما همچنین ممکن است تست بلند کردن پا را امتحان کند. برای این تست شما باید به پشت دراز بکشید و پاهای خود را صاف نگه دارید. پزشک به آرامی هر پا را بالا میاورد و نقطه شروع درد را بررسی میکند. این آزمایش به تشخیص دقیق اعصاب آسیب دیده کمک میکند و مشخص میکند که آیا دیسک های شما مشکلی دارند یا خیر. همچنین از شما خواسته میشود که کشش های حرکتی دیگری برای مشخص کردن درد و بررسی انعطاف پذیری و قدرت عضلات انجام دهید. بسته به آنچه پزشک شما در طول معاینه فیزیکی متوجه میشود ممکن است برای شما تصویر برداری و سایر آزمایشات را تجویز کند که عبارتند از:

• اشعه ایکس ستون فقرات برای بررسی شکستگی های ستون فقرات، مشکلات دیسک، عفونت، تومور ها و خارهای استخوانی
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن برای گرفتن تصاویر دقیق از استخوان و بافت های نرم پشت. ام آر آی میتواند فشار روی عصب، فتق دیسک و هر مشکل آرتروزی که ممکن است روی عصب فشار وارد کند را نشان دهد. ام آر آی معمولاً برای تشخیص سیاتیک تجویز میشود.
• مطالعات سرعت هدایت عصبی / الکترومیوگرافی برای بررسی چگونگی عبور محرک های الکتریکی از طریق عصب سیاتیک و واکنش عضلات.
• میلوگرام برای تعیین اینکه آیا مهره یا دیسک باعث ایجاد درد شده یا خیر.

درمان درد سیاتیک

بعد از تشخیص سیاتیک احتمالاً نکاتی را برای درمان درد به شما آموزش میدهد. هدف از درمان کاهش درد و افزایش تحرک است. شما باید تاحد امکان به فعالیت های روزانه خود ادامه دهید. دراز کشیدن در رختخواب و فعالیت نداشتن میتواند وضعیت شما را بدتر کند. سیاتیک در بسیاری از موارد بسته به علت ابتلا به مرور زمان با مراقبت درمنزل خود به خود درمان میشود. مراقبت در منزل شامل موارد زیر میشود.

استفاده از کمپرس سرد یا گرم

شما میتوانید کمپرس های سرد را چند بار در روز با فواصل کوتاه مدت روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید. این کار میتواند باعث کاهش تورم و درد شود.

همچنین استفاده از کمپرس های گرم هم برای بهبود وضعیت شما مناسب خواهد بود. بهتر است برای کاهش تورم در چند روز اول از کمپرس سرد استفاده کنید و بعد از 2 تا 3 روز از کمپرس گرم استفاده کنید. گرما میتواند به شل شدن عضلات پشت کمک کند. اگر همچنان درد دارید بهتر است کمپرس های سرد و گرم را به طور متناوب استفاده کنید.

ابتدا از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم چند بار در روز به مدت 20 دقیقه استفاده کنید. بعد از چند روز آنها را با کمپرس های گرم تعویض کنید. اگر هنوز درد دارید کمپرس های سرد را مجدداً روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید.

دارو های بدون نسخه

دارو های بدون نسخه هم میتوانند به کاهش درد، التهاب و تورم کمک کنند. بسیاری از داروهای رایج بدون نسخه در این دسته شامل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، آسپرین، ایبوپروفن (Advil، Motrin) و ناپروکسن (Naprosyn، Aleve) هستند. اگر میخواهید آسپرین مصرف کنید مراقب باشید چون آسپرین در برخی موارد میتواند باعث زخم و خونریزی شود.  اگر نمیتوانید از NSAIDs استفاده کنید میتوانید به جای آن از استامینوفن (تیلنول) استفاده کنید.

کشش

کشش آرام کمر هم میتواند به وضعیت شما کمک کند. برای یادگیری نحوه صحیح کشش، فیزیوتراپی یا یوگا از یک فیزیوتراپیست باتجربه کمک بگیرید. همچنین میتوانید برای یادگیری حرکات کششی مناسب از ویدیوهای آموزشی آنلاین رایگان استفاده کنید. قبل از شروع حرکات کششی با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

ورزش منظم

هرچقدر فعالیت شما بیشتر باشد اندروفین بیشتری در بدنتان ترشح میشود. اندروفین ها مسکن هایی هستند که توسط بدن ساخته میشود. ابتدا با فعالیت های کم فشار مانند شنا و دوچرخه ثابت شروع کنید.

با کاهش درد و افزایش استقامت بدن میتوانید یک برنامه ورزشی شامل ایروبیک و تمرینات قدرتی داشته باشید. ورزش میتواند خطر ابتلا به مشکلات کمر در آینده را کاهش دهد. همیشه قبل از شروع یک برنامه ورزشی با پزشک متخصص صحبت کنید تا مطمئن شوید برای شما بی خطر است.

فیزیوتراپی

تمرینات فیزیوتراپی میتواند باعث بهبود وضعیت بدن و تقویت عضلات پشت شود. فیزیوتراپی با انجام حرکاتی که باعث کاهش فشار روی عصب میشود سیاتیک را تسکین میبخشد. یک برنامه تمرینی باید شامل تمرینات کششی برای بهبود انعطاف پذیری عضلات و تمرینات هوازی (مانند پیاده روی، شنا و ایروبیک) باشد. پزشک میتواند شما را به یک فیزیوتراپ با تجربه معرفی کند تا او یک برنامه تمرینی مناسب وضعیت شما تنظیم کند و تمرین های دیگری را برای تقویت عضلات کمر، شکم و پاهای شما توصیه کند.

داروهای تجویزی

پزشک احتمالاً برای شما داروهای شل کننده عضلانی مانند سیکلوبنزاپرین (Amrix، Flexeril) را برای تسکین ناراحتی ناشی از اسپاسم عضلانی تجویز میکند. داروهای مسکن دیگری هم که میتوانید استفاده کنید عبارتند از داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و داروهای ضد تشنج. بسته به میزان درد ممکن است نیاز به مسکن های تجویزی داشته باشید.

داروهای استروئیدی اپیدورال

داروهای کورتیکواستروئیدی به ناحیه ای به نام فضای اپیدورال تزریق میشوند. این ناحیه کانالی است که نخاع را احاطه کرده است. این تزریق ها به دلیل عوارض جانبی در موارد محدود تزریق میشوند.

جراحی

در برخی موارد که بیمار درد شدید دارد، توانایی کنترل روده و مثانه را ندارد یا برخی از عضلات اندام تحتانی او ضعیف شده اند ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.

دو نوع جراحی رایج عبارتند از:

1. دیسککتومی که در آن بخشی از دیسک که روی اعصاب تشکیل دهنده عصب سیاتیک فشار میاورد برداشته میشود.
2. میکرودیسککتومی که در آن با ایجاد یک برش کوچک و با کمک یک میکروسکوپ دیسک برداشته میشود.

پیشگیری از درد سیاتیک

برخی از منشاءهای سیاتیک ممکن است قابل پیشگیری نباشند مانند بیماری دژنراتیو دیسک، سیاتیک ناشی از بارداری یا افتادن اتفاقی. با وجود اینکه  ممکن است پیشگیری از همه موارد سیاتیک قابل انجام نباشد، اما با انجام اقدامات زیر میتوانید از کمر خود محافظت کنید و میزان خطر را کاهش دهید:

• وضعیت بدنی خوب: پیروی از تکنیک های خوب وضعیت بدنی هنگام نشستن، ایستادن، برداشتن اجسام و خواب به کاهش فشار روی کمر کمک میکند. درد میتواند اولین هشدار باشد که نشان میدهد شما در وضعیت بدنی خوبی قرار ندارید. اگر دچار درد یا سفتی شدید وضعیت بدنی خود را اصلاح کنید.
• سیگار نکشید: نیکوتین خون رسانی به استخوان ها را کاهش میدهد و ستون فقرات و دیسک های بین مهره ای را ضعیف میکند در نتیجه فشار بیشتری به ستون فقرات و دیسک ها وارد میشود و باعث مشکلات کمر و ستون فقرات میشود.
• وزن مناسب: وزن اضافی و رژیم غذایی نامناسب باعث التهاب و درد در کل بدن میشود. برای کاهش وزن و داشتن رژیم غذایی سالم تر از غذاهای مدیترانه ای استفاده کنید. هر چه به وزن آیده آل تان نزدیک تر باشید فشار کمتری به ستون فقرات شما وارد میشود.
• ورزش منظم: ورزش باید شامل حرکات کششی برای انعطاف پذیر نگه داشتن مفاصل و تمریناتی برای تقویت قسمت مرکزی بدن یعنی عضلات کمر و شکم باشد. این عضلات از ستون فقرات حمایت میکنند. همچنین از نشستن طولانی مدت خودداری کنید.
• فعالیت هایی بدنی را انتخاب کنید که کمتر به کمر شما آسیب بزند: فعالیت های کم فشار مانند شنا، پیاده روی، یوگا یا تای چی میتوانند انتخاب های مناسب باشند.
• مراقب باشید زمین نخورید: کفش های مناسب بپوشید و پله ها و مسیر های پیاده روی را امن نگه دارید تا منجر به سقوط شما نشوند. دقت کنید که اتاق ها نور کافی داشته باشند و میله های دستگیره در حمام و راه پله وجود داشته باشد.

سؤالات پرتکرار 

درد سیاتیک چگونه است؟   

درد سیاتیک معمولاً مانند یک سوزش مداوم یا یک درد تیز است که از قسمت کمر یا لگن شروع میشود و به ران و ساق پا سرایت میکند. سیاتیک ممکن است با بی حسی پشت ساق پا همراه باشد.

علت اصلی سیاتیک چیست؟

در اکثر موارد سیاتیک ناشی از مشکلاتی است که ریشه های عصبی L4، L5 یا S1 را تحت تأثیر قرار میدهد. عصب ممکن است فشرده یا تحریک شود چون توسط دیسک، استخوان، مفصل یا رباط دچار ساییدگی میشود. التهاب ناشی از آن بافت ها و اعصاب را حساس تر میکند و درد بدتر میشود.

چه مدت طول میکشد تا سیاتیک بهبود یابد؟

 سیاتیک معمولاً در عرض 4 تا 6 هفته بهبود میابد اما گاهی اوقات ممکن است طولانی تر شود.

اگر سیاتیک درمان نشود چه اتفاقی میفتد؟

سیاتیک درمان نشده میتواند باعث آسیب دائمی عصبی شود که درد کمر و پا را بدتر میکند. با گذشت زمان ممکن است درد به سایر قسمت های بدن سرایت کند. در برخی موارد بیماران با داروهای ضد درد درمان نمیشوند و در نتیجه دچار درد مزمنی میشوند که قابل درمان نیست.

آیا استراحت در رختخواب برای سیاتیک خوب است؟

ما مدرکی مبنی بر اینکه استراحت در بستر میتواند برای بیماران مبتلا به سیاتیک مناسب باشد پیدا نکرده ایم.

آیا پیاده روی برای سیاتیک مفید است؟

پیاده روی یک روش بسیار مؤثر برای تسکین درد سیاتیک است چون پیاده روی منظم باعث ترشح اندورفین های ضدر درد میشود و التهاب را کاهش میدهد. البته وضعیت راه رفتن نامناسب ممکن است علائم سیاتیک را تشدید کند.

چگونه میتوان سیاتیک را تشخیص داد؟

نشانه بارز سیاتیک دردی است که از ناحیه کمر شروع میشود و به پا سرایت میکند.

آیا سیاتیک یک بیماری جدی است؟

آسیب شدید به ریشه های عصب سیاتیک میتواند منجر به علائم عصبی پیشرونده شود و نیاز به درمان فوری دارد. علائم ممکن است یک یا هر دو پا را درگیر کند و معمولاً شامل بی حسی و ضعف است.