درد سرطان در همه مبتلایان ثابت نیست. برخی افراد ممکن است هیچ دردی احساس نکنند. اگر سرطان در بدن گسترش پیدا کرده باشد، احتمال احساس درد در افراد بالاتر می‌رود. درد سرطان به اشکال متفاوتی خود را نشان میدهد و میزان درد به عوامل مختلفی در بدن افراد بستگی دارد. بیشتر دردهای سرطانی قابل کنترل هستند.
مدیریت صحیح این درد کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد و به همین خاطر درمان درد سرطان اهمیت دارد. بیمار هیچ‌گاه نباید در گفتن اینکه درد دارد، به پزشک یا مراقب خود کوتاهی کند. در واقع درد ممکن است با اثربخشی درمان سرطان تداخل داشته باشد. در این مطلب به راه‌های مختلف کنترل درد سرطان اشاره می‌شود.
علل ایجاد درد سرطان
تومور یا توده بدخیم سرطانی با رشد خود به اندام‌ها فشار می‌آورد که باعث ایجاد درد می‌شود. همچنین تومور دارای مواد شیمیایی است که در صورت آزادسازی آن درد زیادی در بدن ایجاد می‌شود. برخی از راهکارهای درمان سرطان که در آسیب رساندن به تومور بدخیم دخیل هستند نیز در احساس درد موثرند. این اتفاق، واکنش متقابل سرطان به درمان است. در ادامه در مورد علت‌های ایجاد درد سرطانی بیشتر توضیح داده می‌شود.
درد ناشی از خود سرطان
این درد می‌تواند ناشی از فشار تومور روی اعصاب، استخوان‌ها یا اندام‌ها باشد. دو مورد زیر از دردهای رایجی است که اتفاق می‌افتد:
فشرده سازی طناب نخاعی
اگر تومور به ستون فقرات برسد، روی اعصاب نخاع فشار می‌آورد. این اتفاق با درد در کمر و گردن شروع می‌شود که ممکن است شدید شود. این حالت یک وضعیت اورژانسی است که اگر در اسرع وقت به آن رسیدهگی نشود، باعث فلج شدن بیمار می‌شود. درمان آن معمولا با پرتو درمانی، مصرف استروئید یا عمل جراحی برای برداشتن تومور از روی نخاع همراه است.
درد استخوان
این درد در دو صورت اتفاق می‌افتد:
- شروع یا گسترش سرطان به استخوان
- عارضه جانبی داروهای ضد سرطان
برای درمان درد استخوان اگر ناشی از رشد سرطان باشد، از پرتو درمانی استفاده شده یا داروهای خاص تجویز می‌شود. اگر درد استخوان به خاطر عارضه جانبی داروها باشد، باید به پزشک اطلاع داده شود. این داروها با هدف درمان سرطان با افزایش تولید گلبول‌های سفید در مغز استخوان باعث ایجاد درد استخوان می‌شوند.
درد ناشی از جراحی سرطان، درمان و آزمایشات
چهار نوع درد برای افراد مبتلا به سرطان ممکن است پیش آید:
درد جراحی
پس از جراحی و برداشتن تومور، احساس درد تا چند هفته طبیعی است. پزشک برای کنترل این دردها مسکن تجویز می‌کند که در کاهش درد موثر است.
درد فانتومی
به این نوع درد، درد خیالی نیز می‌گویند. معمولا جراحی سرطان با حذف عضو درگیر سرطان انجام می‌شود. پس از جراحی با وجود اینکه آن قسمت وجود ندارد، بیمار درد آن را احساس می‌کند. هنوز علت اصلی این درد کشف نشده است. اما از روش‌های مختلفی مانند موارد زیر برای کنترل درد آن بهره می‌گیرند:
- فیزیوتراپی
- داروهای ضد درد
- تحریک الکتریکی عصب از روی پوست
عوارض جانبی شیمی درمانی و پرتو درمانی
برخی از عوارض جانبی درمان باعث درد در بدن می‌شود. این درد اگر شدیدتر شود، ممکن است باعث متوقف شدن روند درمان شود. حتما در خلال درمان بیمار باید با جزییات به توصیف درد برای پزشک و مراقبان خود بپردازد. در زیر چند نمونه از دردهای ناشی از سرطان ذکر می‌شود:
- نوروپاتی محیطی
- استوماتیت یا موکوزیت (زخم در دهان و گلو )
- موکوزیت پرتویی و سایر آسیب‌های ناشی از پرتو درمانی (سوختگی با تشعشعات)
درد ناشی از آزمایشات
بعضی از آزمایش‌هایی که برای بررسی سرطان و درمان آن به کار می‌رود، دردناک هستند. قبل از انجام آن بیمار باید در مورد آزمایش اطلاع کافی کسب کند تا در مواجهه با درد غافلگیر نشود.
تاثیر درد بر افراد مبتلا به سرطان
هر نوع دردی آسایش و آرامش را از زندگی افراد سلب می‌کند. درد سرطانی باعث مختل شدن زندگی روزمره افراد می‌شود و بر خلق و خوی آنها تاثیر می‌گذارد. همچنین تداوم درد بر روند درمان تاثیر می‌گذارد و بدن را بیش از حد ضعیف می‌کند.
ارزیابی درد سرطان
در غربالگری سرطان مراحل زیر وجود دارد:
- تشخیص
- مرحله پیشرفت بیماری
- چگونگی درمان درد سرطان
این مراحل در افراد مختلف متفاوت است. بیماران باید درد خود را از مقیاس صفر تا ده رده بندی کنند و به مراقب خود اطلاع دهند. صفر نشانه عدم وجود درد و ده بدترین نوع درد است. پس از ارزیابی درد، رسیدگی به بیمار آغاز می شود.
تسکین درد سرطان
بیمار هرگز نباید درد را به عنوان بخشی از زندگی خود قبول کند. همه دردها تا حدی قابل درمان هستند و برای درد سرطان نیز این موضوع نیز صدق می‌کند. بیمار همیشه باید بتواند درد خود را به بهترین نحو برای پزشک یا مراقب خود توصیف کند تا آنها اقدامات کافی و مناسب را برای او انجام دهند.
روش‌های مختلف درمان درد سرطان
گزینه‌های مختلفی برای درمان درد سرطان وجود دارد که با توجه به ارزیابی نوع درد بیمار انتخاب می‌شوند. ممکن است چندین روش به صورت ترکیبی برای درمان استفاده شود. در ادامه با روش های کنترل این درد آشنا می‌شوید. هیچ یک از روش‌های درمانی زیر خالی از عارضه نیستند.
حذف یا کند کردن پیشرفت سرطان
کنترل یا حذف تومور سرطانی اولین اقدام برای درمان درد سرطان است که روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد. از روش‌های قدیمی حذف یا کند کردن پیشرفت سرطان می‌توان به شیمی درمانی و جراحی اشاره کرد. اما روش‌های جدیدتری مانند لیزر جایگزین بهتری نسبت به آنها هستند.
پرتو درمانی
پرتو درمانی نیز در تسکین درد ناشی از سرطان مفید است. هرچند ممکن است خود موجب دردهای ثانویه شود. پرتو درمانی برای درمان سرطان پیشرفته و دردهای متوسط تا شدید کاربرد دارد.
تزریق اپیدورال یا داخل نخاعی
برخی از دردها به تزریق داروی ضددرد اطراف ستون فقرات پاسخ می‌دهند. در این صورت یک پمپ اطراف ستون فقرات کار گذاشته می‌شود که به صورت مرتب داروی ضددرد را اطراف نخاع تزریق می‌کنند. این کار موجب بی‌حسی یا ضعف ناحیه تحت درمان می‌شود. از داروی ضددردی که در این روش استفاده می‌شود می‌توان به زیکونوتاید اشاره کرد. این دارو برای همه افراد مناسب نیست و البته این روش معمولا برای ۵۰ درصد افراد جواب میدهد.
مسکن بدون نیاز به نسخه پزشک
برای دردهای کم تا متوسط می‌توان از قرص‌هایی مانند آسپرین، استامینوفن و ایبوبروفن استفاده کرد.
افیون‌ها (ایپوئیدها)
به داروهای مشتق‌شده از تریاک افیون می‌گویند. این داروها توسط پزشک تجویز می‌شوند و برای دردهای متوسط تا شدید کاربرد دارند. افیون‌ها یا ایپوئیدها حالت مواد مخدر دارند. اثرگذاری آنها وابسته به نوع آنها متفاوت است.
این داروها به صورت متناوب مصرف می‌شوند و نمی‌توان به یکباره مصرف آنها را قطع کرد. باید به تدریج با مصرف کمتر، آنها را ترک کرد. اگرچه این نوع داروها عوارض زیادی دارند، اما برای درد درمان سرطان راه‌حلی است که همچنان پزشکان به آنها متوسل می‌شوند. نمونه‌هایی از افیون‌ها شامل مورفین و اکسی‌کدون هستند.
سایر داروها با نسخه پزشک
سایر داروهایی که به درمان درد سرطان کمک می‌کنند شامل داروهای ضد افسردگی، ضد تشنج و استروئیدها هستند. این داروها برای شرایطی که بیمار درد احساس می‌کند ساخته نشده‌اند، اما برای درمان درد سرطان نیز تا حدودی جواب می‌دهند.
ابلیشن عصبی
از گرما درمانی (اولتراسوند) یا سرما درمانی (کرایوتراپی) برای کاهش برخی دردها استفاده می‌شود.
بلوک عصبی
با مسدود شدن سیگنال درد از طریق تزریق یک داروی بی‌حسی به اطراف یا داخل عصب، به صورت موقت درد تسکین می‌یابد. برای قطع سیگنال به صورت دائمی از روشی به نام بلوک نورولیتیک استفاده می‌شود که باعث تخریب بافت عصبی مسیر درد خواهد شد.
رویکرد روانشناختی
این یک روش نوظهور است که همچنان در مراحل آزمایش بالینی قرار دارد. با انتخاب یک تیم از روانشناسان و تجزیه و تحلیل رفتار و زندگی بیمار به او در مورد دردهای بیماری آگاهی داده و کنترل این دردها از منظر روانشناسی را به او آموزش می‌دهند؛ تقریبا عملی شبیه هیپنوتیزم ولی تفاوت‌هایی با آن دارد.
جراحی مغز و اعصاب
بیشتر دردها را می‌توان با روش‌های ذکرشده تسکین داد. اما اگر درد را با هیچ روشی نتوان کنترل کرد، به عنوان آخرین چاره درمان درد سرطان از جراحی اعصاب استفاده می‌شود. یکی از رایج‌ترین روش‌های قطع کردن اعصاب درد نخاع، کوردوتومی نام دارد. از جمله تکنیک‌های دیگر می‌توان به کاشت تراشه ضد درد و تحریک رشته عصبی برای جلوگیری از درد اشاره کرد. البته این درمان برگشت‌پذیر نیست.
طب مکمل
از طریق طب سوزنی، فیزیوتراپی، اوزون تراپی، مدیتیشن و هیپنوتیزم می‌توان مقداری از درد را تسکین دارد. هر چند نتایج آن در طولانی مدت با شرکت در جلسات به صورت مستمر قابل مشاهده است. قبل از انجام هرگونه درمان درد سرطان غیرپزشکی با متخصص باید صحبت شود. در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:
بیوفیدبک
بیوفیدبک دستگاه خاصی است که بازخورد فوری در مورد وضعیت بیمار میدهد. با استفاده از این دستگاه، بیمار کنترل برخی از عملکردهای بدن مانند ضربان قلب و… را یاد می‌گیرد.
تکنیک حواس پرتی
این روش در مورد دردهای خفیف جواب میدهد و شامل هر روشی است که بیمار می‌تواند حواس خود را از موضع درد دور و روی چیز یک آرام‌بخش معطوف کند. یکی از زیرشاخه‌های آن که موثر هم هست، تصویرسازی است. تصویرسازی به بیمار کمک می‌کند که کمتر احساس محدودیت کند. روش‌های مختلفی برای تصویرسازی وجود دارد. این تکنیک برای کاهش درد در خانه جواب میدهد.
طب سوزنی
در این طب با سوزن گیرنده‌های درد را کنترل می‌کنند. قبل از انجام طب سوزنی حتما با پزشک در مورد ناحیه درگیر درد باید مشورت شود.
اوزون تراپی
اوزون تراپی یک درمان نوظهور در سرطان است. در اوزون درمانی با افزایش سطح اکسیژن خون به بهبود ناحیه سرطانی و کاهش درد کمک می‌کنند. این روش توسط سازمان غذا و دارو به صورت رسمی مورد تایید قرار نگرفته است، اما بیماران زیادی تا حدی از آن احساس رضایت داشتند.
ماساژ درمانی و فیزیوتراپی
اگر بیمار در مرحله پرتو درمانی است، از انتخاب این روش برای ناحیه متورم باید خودداری کند. این روش‌ها را در خانه نیز می‌توان انجام داد.
دلایل عدم درمان درد سرطان
متاسفانه درد سرطان آن‌طور که باید تحت درمان قرار نمی‌گیرد. از عوامل زیادی که در بروز این معضل نقش دارند، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
عدم تمایل پزشک به سوال یا پیشنهاد برای درمان درد سرطان
پزشک باید در مورد احساس درد به بیمار اطلاع دهد. اما برخی پزشکان در این زمینه اطلاعات کافی ندارند. بیمار خود باید این مطلب را به پزشک گوشزد کند.
بی‌میلی بیمار به ذکر درد خود
برخی از افراد به دلایل زیر درد خود را آشکار نمی‌کنند:
- فکر می‌کنند این کار به معنی آزار دادن پزشک است.
- فکر می‌کنند درد به معنای بدتر شدن سرطان است.
- می‌ترسند پزشک آنها را شاکی بنامد.
- توان خرید داروهای مسکن یا درمان سرطان را ندارند.
ترس از مصرف مواد افیونی و اعتیاد به آن
افیون‌ها مواد مخدر اعتیادآور هستند که برای دردهای شدید تجویز می‌شوند. به همین خاطر بیماران از ترس اعتیاد به مواد افیونی ترجیح می‌دهند از درد خود صحبتی نکنند. اما این یک اعتیاد کنترل‌شده توسط پزشک است و بیمار نباید نگرانی از بابت آن داشته باشد.
ترس از عوارض جانبی
برخی از افراد در مورد از دست دادن کنترل خود و رفتارهای عجیب و غریب در اثر مصرف این داروها واهمه دارند. اما این عوارض موقتی هستند و پزشک به این مشکلات توجه دارد.
کمک به پزشک برای درک بهتر درد و ارائه بهترین راه‌حل
اگر درد در زندگی روزمره بیمار سرطانی وجود دارد، آن را باید گزارش کند. در گزارش خود موارد زیر را باید در نظر داشته باشد:
- شدت درد (استفاده از مقیاس صفر تا ده درد)
- نوع درد
- محل درد
- علت درد
- عوامل بهتر یا بدتر شدن درد
- اقدامات تسکینی انجام شده برای رفع درد
معمولا به بیماران سرطانی توصیه می‌شود یک دفترچه یادداشت با خود داشته باشند و دردها و بهبودی خود را در آن یادداشت کنند. این دفترچه یادداشت‌ها به پزشک کمک شایانی برای درک وضعیت بیمار می‌کنند.
سخن آخر
گاهی‌اوقات در خلال درمان سرطان یا پس از بهبود از آن بیمار احساس درد می‌کند. این درد باید به اطلاع پزشک یا تیم درمانی سرطان برسد.
بیمار نباید از بیان درد خود واهمه داشته باشد، بلکه باید با پیگیری دنبال درمان درد باشد. درمان سرطان از درمان درد سرطان متفاوت است. همه مراکز اصلی سرطان دارای برنامه‌های مدیریت درد هستند.
داروهای مورد استفاده در درمان معمولا تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. هدف پزشک یا کادر درمانی باید علاوه بر درمان سرطان، کمک به احساس راحتی بیمار نیز باشد. پزشک موظف به توضیح روش‌های درمانی مختلف و عوارض آن به بیمار خود است.
سپس بیمار با توجه به شرایط خود با پزشک موافقت کند. در این مطلب به صورت اجمالی به روش‌های درمانی مختلف اشاره شد.
