زانو درد از جمله شایع‌ترین مشکلاتی است که میتواند در اثر آسیب به هریک از ساختارهای استخوانی در زانو اعم از مفصل زانو، کشکک یا کاسه زانو، رباط‌ها، تاندون‌ها و غضروف زانو ایجاد شود. همچنین، عواملی نظیر چاقی و اضافه وزن نیز با تأثیر بر عملکرد عضلات زانو و حرکات ماهیچه‌های اطراف آن میتوانند باعث بروز مشکلات و آسیب‌هایی شوند که نهایتاً به زانو درد ختم میشوند. هر فردی در هر سنی ممکن است زانو درد را تجربه کند. زانو دردهای جزئی و متوسط ممکن است با درمان خانگی برطرف شوند، اما موارد شدیدتر نیاز به درمان و مداخله پزشکی خواهند داشت.
در این مقاله با علائم، علل ایجاد کننده، عوامل تشدید کننده و انواع روش‌های درمان زانو درد آشنا خواهیم شد. توجه داشته باشید که برای درمان زانو درد حتماً باید به پزشک مجرب و ماهری مراجعه کنید که از انواع روش‌های درمانی و روش مدیریت و کنترل عوارض آگاه باشد. مراجعه به چنین متخصصی، خطرات و عوارض جانبی درمان و همچنین دوره نقاهت را به حداقل میرساند.
نشانه‌ها و علائم زانو درد
محل بروز زانو درد بسته به ساختاری که درگیر مشکل شده میتواند در هر فردی متفاوت باشد. گاهاً در اثر عفونت و التهاب، ممکن است زانو متورم شده و درد داشته باشد، در حالی که مشکلاتی مانند پارگی مینیسک زانو یا شکستگی استخوان ممکن است تنها علائم خاصی را در یک مکان خاص ایجاد کنند. کیست بیکر نیز معمولاً باعث ایجاد درد در ناحیه پشت زانو میشود. درد مفصل زانو گاهاً خفیف و در برخی موارد میتواند شدید و ناتوان کننده باشد. برخی از علائم و نشانه‌هایی که با زانو درد همراه هستند عبارتند از:
- مشکل زانو در تحمل وزن بدن یا مشکل در راه رفتن به دلیل بی ثباتی(لقی یا ضعف) زانو
- لنگ زدن ناشی از زانو درد
- مشکل در بالا یا پایین رفتن از پله به دلیل آسیب وارده به رباط زانو(پیچ خوردگی زانو)
- قفل شدن زانو (ناتوانی در خم کردن زانو)
- قرمزی و تورم
- ناتوانی در صاف کردن زانو
- انتقال مداوم وزن بدن برروی زانو و پای سمت مخالف
علل زانو درد
زانو درد عمدتاً به سه دسته تقسیم میشود:
- آسیب‌های حاد زانو: مانند شکستگی استخوان، پارگی رباط یا پارگی مینیسک.
- بیماری و عارضه‌ها: روماتیسم مفصلی زانو ( آرتریت روماتوئید )، استئوآرتریت، عفونت.
- مشکلات ناشی از استفاده مزمن یا بیش از حد از زانو: آرتروز، نرمی کشکک زانو یا کندرومالاسی پاتلا، سندرم باند ایلیوتیبیال یا باند IT، سندرم کشکک زانو، تاندونیت و بورسیت زانو
در ادامه توضیحات مربوط به شایع‌ترین آسیب‌های این ۳ دسته آورده شده است:
انواع آسیب‌های حاد زانو
شکستگی استخوان
گاهاً وارد شدن ضربه مستقیم به ساختار استخوانی میتواند منجر به شکسته شدن یکی از استخوان‌های ناحیه زانو شود. این مورد از جمله محرزترین و دردناک‌ترین موارد آسیب‌های زانو میباشد. اکثریت موارد شکستگی استخوانی در زانو مانند ﺷﻜﺴﺘﮕیﻫﺎی ﭘﻼﺗﻮ ﺗﻴﺒﻴﺎ نه تنها درد شدیدی دارند بلکه منجر به بروز اختلال در عملکرد زانو هم میشوند. تمامی موارد شکستگی استخوانی به درمان و مداخله فوری پزشکی نیاز دارند. در موارد شکستگی، معاینه کامل برای تشخیص سایر آسیب‌های احتمالی انجام میشود.
آسیب‌های رباط صلیبی
یکی از شایع‌ترین آسیب‌های زانو، پارگی یا پیچ خوردگی رباط صلیبی قدامی (ACL) است. اغلب آسیب مرتبط با فعالیت ورزشی به دلیل توقف ناگهانی از حرکت یا تغییر جهت ناگهانی میتواند منجر به این آسیب شود. در چنین مواردی عمدتاً رباط صلیبی خلفی (PCL)، رباط جانبی داخلی (MCL) یا رباط جانبی خارجی زانو (LCL) آسیب کمتری میبینند.
آسیب‌های مینیسک زانو
مینیسک خارجی و مینیسک داخلی زانو از جنس غضروف بوده و نقش بالشتک ضربه گیر را ما بین استخوان‌های زانو ایفا میکنند. چرخیدن زانو میتواند منجر به آسیب دیدگی مینیسک زانو شود.
دررفتگی کشکک زانو
کشکک یا کاسه زانو ممکن است دچار دررفتگی شود که این امر یک مورد اورژانس پزشکی بوده و به درمان فوری نیاز دارد. دررفتگی کشکک زانو جریان خون به ناحیه را مختل کرده و باعث بروز مشکلات مرتبط دیگری نیز میشود. این آسیب عمدتاً در موارد تصادفات خودرویی و زمانی که زانو به داشبورد برخورد میکند ایجاد میشود.
انواع عارضه‌ها و بیماری‌های درگیر کننده زانو
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید نوعی بیماری خود ایمنی بوده که میتواند هر مفصلی در بدن را درگیر کند. این بیماری میتواند باعث بروز درد و ناتوانی شدید و همچنین تورم در ناحیه شود.
نقرس
نقرس شایع ترین شکل آرتروز التهابی است و با اینکه عمدتاً در انگشت شست پا دیده میشود، اما میتواند زانو را نیز درگیر کند. نقرس منجر به التهاب شدید شده و نوع حاد آن بسیار دردناک است. زمانی که التهاب از بین برود، زانو درد تسکین می‌یابد.
آرتریت سپتیک (عفونت مفصلی)
آرتریت سپتیک (عفونی) زانو میتواند باعث عفونی شدن زانو شود. این امر منجر به درد، تورم زانو و تب میشود. این عارضه باید در اسرع وقت با آنتی بیوتیک و تخلیه شدن ناحیه درمان شود.
عارضه‌های ناشی از استفاده مزمن یا بیش از حد از زانو
تاندونیت کشکک
تاندونیت کشکک به التهاب تاندون‌هایی گفته میشود که کشکک زانو (پاتلا) را به درشت نی (استخوان ساق پا) متصل میکنند. تاندونیت کشکک یک بیماری مزمن بوده که اغلب دوندگان و دوچرخه سواران و افرادی که حرکات تکراری را در طولانی مدت انجام میدهند، درگیر میکند.
سندرم درد پاتلوفمورال نیز در اثر دژنراسیون (فرسایش و تحلیل روی) یا فشار زیر کاسه زانو (کشکک) در ناحیه‌ای که به فمور (استخوان ران) متصل میشود، ایجاد میشود. سندرم درد پاتلوفمورال نیز غالباً در دوندگان و دوچرخه سواران دیده میشود.
استئوآرتریت
فرسودگی و تحلیل روی غضروف مفصل به دلیل استفاده بیش از حد و افزایش سن فرد.
بورسیت پیش کشکک زانو
التهاب بورس (کیسه مملو از مایع) جلوی کاسه زانو ممکن است باعث درد ناحیه جلویی زانو شود.
سایر علل
کودکان نیز ممکن است در اثر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر بیماری ازگود شلاتر، دچار التهاب استخوانی تاندون کشکک شوند.
عوامل افزایش دهنده احتمال بروز زانو درد
عوامل متعددی میتوانند احتمال بروز زانو درد را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
بیومکانیک مفصل زانو
مفصل زانو از حیث عملکرد و کارایی پیچیده بوده و به طور مداوم در طول فعالیت‌های روزمره مورد استفاده قرار میگیرد. از اینرو، هرگونه تغییر تحرک مفصل زانو (اعم از اختلاف طول پاها یا تغییر سبک راه رفتن به دلیل مشکلات کمر) میتواند باعث ایجاد آسیب و بروز درد در زانو شود.
چاقی و اضافه وزن
چاقی و اضافه وزن میتواند موجب افزایش فشار وارده به زانو شود. از طرف دیگر، چاقی احتمال ابتلا به آرتروز زانو را نیز افزایش میدهد چرا که در این حالت روند تحلیل روی غضروف تسریع میشود.
استفاده بیش از حد از زانو با حرکات تکراری
حرکات و تمرینات ورزشی خاص و تکراری مانند دویدن، اسکی یا فعالیت جسمانی تکراری در برخی از مشاغل خاص میتوانند سرعت تحلیل غضروف را تسریع کرده و منجر به زانو درد شوند.
برای زانو درد چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
برای هرگونه دردی که با استراحت کردن تسکین نیافته یا در عرض چند روز بهبود نیابد، باید به پزشک مراجعه شود. علاوه بر این، پزشک باید علائم دیگر زانو اعم از وجود تورم، ناتوانی در خم کردن زانو، تغییر شکل زانو، ناتوانی در راه رفتن یا درد حین راه رفتن، درد شدید وتب را نیز بررسی کند.
روش تشخیص زانو درد
پزشک متخصص، تشخیص را با پرسیدن سؤالاتی در رابطه با وضعیت سلامت کلی و شرایط زانو (نوع و شدت درد و مدتی که شروع شده) و همچنین اینکه چه مواردی زانو درد شما را بدتر کرده یا تسکین میدهند، شروع میکند.
در مرحله بعدی، معاینه زانو انجام میشود. معاینه شامل خم و راست کردن زانو و بررسی دامنه حرکتی، ثبات زانو و رباط‌ها و همچنین ارزیابی هرگونه تورم یا حساسیت به لمس میشود. معمولاً پس از این مرحله، نتایج زانوی مشکل‌دار با زانوی سالم متفاوت خواهند بود که این امر به تشخیص پزشک کمک میکند. در اغلب موارد تنها این ۲ مرحله برای تشخیص و شروع درمان مشکل زانو کافی است. تحقیقات نشان میدهند که معاینه شدن توسط یک پزشک متخصص و مجرب میتواند به اندازه نتایج عکسبرداری با اشعه ایکس قابل اعتماد باشند.
گاهاً ممکن است پزشک به انجام آزمایش‌های زیر نیاز داشته باشد:
آزمایشات رادیولوژی
عکسبرداری با اشعه ایکس که میتواند شکستگی یا تغییرات دژنراتیو زانو را نشان دهد.
ام آر آی نیز برای بررسی بافت‌های نرم زانو از حیث پارگی رباط یا آسیب غضروفی و عضلانی استفاده میشود.
آزمایش خون
چنانچه پزشک به نقرس یا آرتریت مشکوک شود، ممکن است آزمایش خون را نیز تجویز کند.
گرفتن مایع مفصلی زانو (آرتروسنتز)
گرفتن مقدار کمی از مایع مفصلی زانو میتواند به تشخیص بهتر برخی از بیماری‌ها کمک کند. برای گرفتن مایع مفصلی زانو یا آرتروسنتز، از سوزن ریزی در مفصل برای گرفتن و استخراج مایع استفاده میشود. این رویه به صورت کاملاً استریل انجام شده و سپس مایع برای تحلیل به آزمایشگاه فرستاده میشود. در مواردی که پزشک به نقرس، عفونت زانو یا اشکال مختلف آرتریت مشکوک باشد از این آزمایش استفاده میکند. چنانچه به دلیل آسیب تروماتیک، خون در مفصل تجمع یافته باشد، گرفتن مایع مفصلی به تسکین درد کمک میکند.
کدام دسته از پزشکان به درمان زانو درد می‌پردازند؟
اغلب پزشک عمومی نیز قادر به تشخیص و درمان مشکلات زانو میباشد. چنانچه مشکل زانوی بیمار به جراحی یا به دلیل درد شدید به معاینه تخصصی‌تر نیاز داشته باشد، معمولاً باید به جراح ارتوپد مراجعه شود. در مواردی نظیر آرتریت، نقرس یا مشکلات التهابی مفضل نیز باید به روماتولوژیست (پزشک متخصص بیماری‌های مربوط به مفاصل، تاندون، رباط و استخوان) مراجعه کرد.
درمان زانو درد
روش درمان زانو درد بسته به علت ایجاد کننده درد و شدت درد متقاوت خواهد بود.
تجویز دارو
در موارد وجود بیماری زمینه‌ای یا برای تسکین درد ممکن است داروهایی تجویز شود. اگر برای زانو درد خود به طور مرتب داروهای ضد التهابی بدون نسخه مصرف میکنید، باید داروهای شما توسط پزشک ارزیابی شوند.
فیزیوتراپی
گاهاً برای تقویت عضلات زانو، ثبات بیشتر و حرکت مکانیکی بهتر، جلسات فیزیوتراپی تجویز میشوند. کار کردن با فیزیوتراپیست در جلوگیری از بروز صدمات در آینده یا برای پیشگیری از بدتر شدن آسیب مؤثر است.
تزریق دارو
در مواقع خاص، تزریق مستقیم دارو به زانو میتواند مؤثر باشد. کورتیکواستروئیدها و روان کننده‌ها دو نمونه از متداول‌ترین تزریق‌هایی هستند که مستقیماً به زانو تزریق میشوند و میتوانند در موارد آرتریت زانو و التهابات مؤثر باشند. این تزریق معمولاً هر چند ماه یکبار باید تکرار شود. روان کننده‌ها نیز شبیه به مایع مفصلی موجود در زانو عمل میکنند و به حرکت زانو و تسکین درد کمک میکنند.
جراحی
جراحی زانو نیز از آرتروسکوپی زانو تا جراحی تعویض کامل مفصل زانو متفاوت است. آرتروسکوپی یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها و روش‌هایی است که پزشک را قادر میسازد تا بوسیله وارد کردن دوربین فیبر نوری از طریق چند برش کوچک، داخل زانو را ببیند. از این طریق، جراح میتواند اکثریت جراحات را ترمیم کرده و قطعات کوچک استخوان یا غضروف آسیب دیده را بردارد. این جراحی یک عمل سرپایی متداول است.
جراحی تعویض جزئی زانو
در این عمل جراحی، جراح قسمت‌های آسیب دیده زانو را با قطعات پلاستیکی یا فلزی جایگزین میکند. از آنجایی که در این جراحی تنها بخشی از مفصل زانو تعویض میشود، دوره نقاهت یا بهبودی بعد از عمل در این روش نسبت به جراحی کامل مفصل زانو کوتاه‌تر است.
جراحی تعویض کامل مفصل زانو
در این عمل جراحی، مفصل زانو به طور کامل با یک مفصل مصنوعی تعویض میشود.
روش‌های درمان خانگی زانو درد
در اغلب موارد داروهای مسکن بدون نسخه نیز میتوانند درد را تسکین دهند. چنانچه به طور مرتب از این داروها استفاده کنید، باید به متخصص مراجعه کنید تا با تشخیص صحیح مشکل زانو به درمان شما کمک کرده و از عوارض احتمالی مصرف اینگونه داروها جلوگیری کند.
- بکارگیری روش RICE در بهبود آسیب‌های جزئی موثر است:
- RICE مخفف ( Rest = استراحت کردن )، ( ICE = یخ )، (Compression= کمپرس یا فشرده سازی )، (Elevation = بالا نگهداشتن) است.
- استراحت کردن: به زانوی خود استراحت دهید و فعالیت‌های مربوط به زانو را کاهش دهید.
- اعمال یخ: استفاده از یخ میتواند برای کاهش درد و التهاب مؤثر باشد.
- فشرده سازی: فشرده سازی ناحیه با استفاده از باند میتواند به جلوگیری از تورم و ثابت سازی زانو کمک کند. باند را نباید محکم ببندید و شب حین خواب نیزباید آنرا باز کنید.
- بالا نگهداشتن عضو: بالا نگهداشتن زانو میتواند برای تورم و استراحت کردن زانو مفید باشد.
عوارض زانو درد
در اغلب موارد زانو درد بدون داشتن علت خاصی ایجاد میشود و سپس خودبخود برطرف میشود. در موارد دیگر، بسته به علت اصلی این عارضه، زانو درد ممکن است تشدید شده و منجر به مشکلات یا عوارض جدی‌تری شود. چنین عوارضی معمولاً طولانی مدت بوده و منجر به تشدید درد یا اختلال در راه رفتن میشوند.
پیشگیری از زانو درد
زانو درد میتواند دلایل متعدد و مختلفی داشته باشد. از اینرو، بسته به علت ایجاد کننده زانو درد، راهکارهای مختلفی نیز برای پیشگیری از آن وجود دارند. چنانچه زانو درد بدلیل استفاده بیش از حد از مفصل زانو باشد، دویدن روی سطوح نرم یا کاهش میزان دویدن و فعالیت میتواند مؤثر باشد. اجتناب از هرگونه آسیب و ضربه مستقیم به زانو نیز میتواند مؤثر باشد. کاهش وزن نیز میتواند برای انواع مشکلات مختلف زانو مفید باشد.
سؤالات متداول
آیا ممکن است که زانو درد بعد از درمان عود کند؟
اغلب زانو درد برای مدت کوتاهی ایجاد شده و سپس برطرف میشود. در برخی موارد نیز زانو درد مزمن است که در این مورد برای جلوگیری از آسیب بیشتر، باید غضروف، استخوان‌ها و رباط‌ها ارزیابی شوند. درمان زانو درد به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. امروزه با تکنیک‌های مدرن جراحی اکثریت سندرم‌های زانو درمان شده و فرد به روال عادی زندگی خود برمیگردد.
آرتروز زانو چه علائمی دارد؟
آرتروز زانو علائم متعددی دارد که عبارتند از:
- صدای تق تق، ساییده شدن یا دررفتگی زانو (کرپیتوس).
- مشکل در راه رفتن.
- درد مفاصل که بسته به دمای هوا تغییر میکند (ممکن است تسکین یابد یا بدتر شود).
چه زمانی برای زانو درد باید به پزشک مراجعه کرد؟
ورزشکاران بعد از گذشت ۴۸ ساعت و افراد معمولی بعد از ۳ هفته اگر تغییری در وضعیت خود نبینند باید به پزشک متخصص مراجعه کنند. به طور کلی پزشکان توصیه میکنند که به محض اینکه هرگونه علائمی بر زندگی عادی شما تأثیر گذاشت باید به دنبال درمان آن باشید.
آیا پیاده روی برای زانو درد مفید است؟
پیاده روی بهترین گزینه برای افراد مبتلا به آرتریت زانو است؛ چرا که فعالیتی سبک است که فشار چندانی به مفاصل وارد نمیکند. علاوه بر این، پیاده روی دامنه حرکتی زانو را افزایش داده و از سفت شدن بیش از حد آن جلوگیری میکند.
آیا زانو درد با درمان به طور کلی از بین می‌رود؟
زانو درد در اغلب موارد بدون درمان پزشکی و تنها با اقدامات ساده در منزل برطرف میشود. چنانچه به درمان نیاز داشتید میتوانید به متخصص یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید.
زانو درد عمدتاً از چه سنی شروع میشود؟
در سنین ۳۰ سالگی نیز به راحتیِ سنین ۶۰ یا ۷۰ سالگی ممکن است دچار زانو درد شوید. استئوآرتریت شایع‌ترین نوع آرتریت و مشکلی است که زانو را درگیر میکند.
چه زمانی نباید زانو درد را نادیده گرفت؟
- صدای تق تق، ساییده شدن یا دررفتگی زانو
- تورم
- زانو درد حین نشستن، رانندگی، راه رفتن، خوابیدن یا ورزش کردن.
چگونه میتوان با وجود زانو درد خوابید؟
رو به پشت خوابیده و یک بالش زیر زانوهای خود قرار دهید. اگر به پهلو میخوابید، زانوها را به حالت خمیده نگهدارید تا درد به حداقل برسد. سعی کنید حین خواب هرگز زانوهای خود را روی هم نگذارید. چنانچه درد شما ناشی از جراحت یا آسیب دیدگی باشد باید حتماً به متخصص ارتوپد مراجعه کنید.
بهترین مسکن برای تسکین زانو درد چیست؟
داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن (تایلنول و سایر داروهای از این قبیل) و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) اعم از آسپرین (Bayer)، ایبوپروفن (ادویل، موترین) و ناپروکسن (Aleve) میتوانند در آسیب دیدگی‌های جزئی یا آرتروز مفید باشند.
زانو درد چقدر ممکن است ادامه دار باشد؟
در موارد جزئی تنها به ۱ الی ۲ روز استراحت نیاز دارید، اما برای آسیب‌های شدید باید مدت طولانی‌تری فعالیت زانو را کاهش دهید. چنانچه در عرض چند روز بهبود نیابید باید به پزشک مراجعه کنید.
زانو درد ناشی از آرتروز در کدام ناحیه حس میشود؟
درد ممکن است در اطراف زانو یا جلو و پشت آن حس شود. ممکن است انجام برخی از فعالیت‌های خاص مانند بالا یا پایین رفتن از پله موجب تشدید زانو درد شما شوند. گاهاً برخی از افراد درد شدیدی نیز دارند که شب هنگام موجب بیدار شدن آنها از خواب میشود.
