آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین علل درد زانوست. انواع مختلف آرتروز می‌توانند این مفصل را درگیر کنند و درمان آن بسته به عارضه‌های مختلف متفاوت خواهد بود. اگر دچار درد زانو و محدودیت حرکتی شده‌اید مهم است که به پزشک مراجعه کرده و علل مختلف درد مثل سندرم زانوی دوندگان و یا آرتروز زودرس را بررسی کنید.
در این مقاله به علائم، دلایل، تشخیص و درمان آرتروز زانو خواهیم پرداخت. توجه کنید که برای درمان هر عارضه‌ی زانو و رفع درد آن لازم است تا به یک پزشک باتجربه و ماهر مراجعه کنید تا تشخیص و درمان شما به خوبی انجام شوند. این کار خطر بروز عوارض جانبی و دوره‌ی نقاهت را نیز کمتر خواهد کرد.
آرتروز کجای زانو را درگیر می‌کند؟
آسیب به غضروف‌های بین استخوان ران و ساق ممکن است در بخش داخلی، خارجی و یا در زیر کشکک زانو رخ دهد.
- نازک شدن غضروف در زیر استخوان کشکک با نام آرتروز پاتلوفمورال شناخته می‌شود.
- ممکن است فرد در یک، دو یا هر سه بخش زانو دچار آرتروز شود. درگیری هر سه بخش زانو با نام آرتروز تری کمپارتمان شناخته می‌شود.
انواع آرتروز زانو
آرتروز انواع مختلفی دارد ولی شایع‌ترین انواع آرتروز زانو عبارتند از: استئوآرتریت، آرتریت روماتوئید و آرتروز پس از آسیب.
استئوآرتریت زانو
استئوآرتریت یا بیماری دژنراتیو مفاصل شایع‌ترین نوع آرتروز زانو بوده که می‌تواند مفاصل دیگر بدن را نیز درگیر کند. این بیماری معمولاً در اثر فرسایش ناشی از سالخوردگی ایجاد شده و به تدریج پیشرفت می‌کند. تخریب غضروف باعث درد و التهاب خواهد شد.
آرتریت روماتوئید زانو
آرتریت روماتوئید یکی از بیماری‌های خودایمنی بوده که در طی آن سیستم ایمنی به بافت های سالم در مفاصل متعددی از بدن ازجمله زانو حمله می‌کند. این بیماری باعث التهاب غشا و کپسول مفصلی خواهد شد. سلول‌های التهابی با گذشت زمان موادی را آزاد می‌کنند که باعث تخریب غضروف خواهند شد. آرتریت روماتوئید می‌تواند افراد را در هر سنی درگیر کند.
آرتروز پس از آسیب
بروز آسیب و ضربه به مفصل زانو می‌تواند باعث آرتروز در آن شود. آسیب به رباط‌های زانو پایداری این مفصل را کم کرده و می‌تواند باعث تخریب غضروف شود.
آرتروز جوانان
آرتروز جوانان اصطلاحی است که برای آرتروز درگیر کننده‌ی افراد زیر 16 سال به کار می‌رود. آرتروز جوانان نیز انواع مختلفی داشته که باعث درد و ورم زانو خواهند شد.
نقرس
نقرس نوعی آرتروز بوده که در اثر تجمع مقدار زیادی اسید اوریک در مفصل رخ می‌دهد. این اسید در بافت های بدن ازجمله مفاصل، به کریستال‌های سوزنی شکلی تبدیل خواهد شد. ازجمله علائم این عارضه می‌توان به شروع ناگهانی درد شدید که پس از 4 تا 12 ساعت به اوج خود می‌رسد اشاره کرد. درد باقی مانده پس از حمله‌ی نقرس ممکن است تا چند هفته باقی بماند. حملات بعدی این بیماری نیز زمان بیشتری داشته و مفاصل بیشتری را درگیر خواهند کرد.
آرتروز واکنشی
آرتروز واکنشی نوعی آرتروز مزمن بوده که پس از عفونت ادراری یا گوارشی رخ می‌دهد. این عارضه مفاصل بزرگ ازجمله شانه، لگن و زانو را درگیر می‌کند.
آرتروز عفونی
آرتروز عفونی یا سپتیک به عفونت مفاصل گفته شده و معمولاً توسط باکتری‌های منتشر شونده در جریان خون ایجاد می‌شود. ممکن است این عارضه توسط ویروس یا قارچ نیز ایجاد شود. آرتروز عفونی بیش از هر مفصلی زانو را درگیر می‌کند.
آرتروز پسوریاتیک
همانند آرتریت روماتوئید، آرتروز پسوریاتیک نیز نوعی بیماری خودایمنی بوده که باعث درد، خشکی، تورم و حساسیت نسبت به لمس در مفصل زانو خواهد شد. مفاصل دیگر بدن به خصوص مفاصل انگشتان دست و پا نیز درگیر این عارضه می‌شوند. ازجمله دیگر علائم شایع این بیماری می‌توان به خستگی مفرط و درد چشم اشاره کرد. پسوریازیس یک بیماری پوستی بوده و بر اساس مطالعات موجود، 20 درصد از افراد مبتلا به پسوریازیس به آرتروز پسوریاتیک نیز مبتلا می‌شوند. بسیاری از افراد تا سال‌ها قبل از تجربه‌ی درد مفصلی ناشی از آرتروز پسوریاتیک، به بیماری پسوریازیس مبتلا هستند.
علائم آرتروز زانو
آرتروز زانو می‌تواند فعالیت‌های روزانه ازجمله راه رفتن و بالا رفتن از پله‌ها را بسیار دشوار کند. ازجمله نشانه‌های آرتروز زانو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد زانو که با انجام فعالیت‌ها و حرکات خاصی مثل ایستادن یا راه رفتن طولانی مدت تشدید می‌شود.
- خشکی زانو که خم و راست کردن آن را دشوار می‌کند.
- قفل شدن زانو که در اثر آسیب به غضروف و زبر شدن آن اتفاق می افتد.
- کرپیتوس یا غِژغِژ مفصل که به هنگام حرکت مفصل آسیب دیده شنیده خواهد شد.
- ضعف در زانو که معمولاً در اثر کاهش فعالیت و تحلیل رفتن عضلات چهارسر و همسترینگ ایجاد می‌شود. آرتروز زانو میزان حرکت فرد را کاهش داده که خود منجر به ضعف بیشتر مفصل و تشدید عارضه خواهد شد.
عوامل خطر آرتروز زانو
- سن. استئوآرتریت یک عارضه‌ی دژنراتیو ناشی از فرسایش بوده که هر چه سن فرد بیشتر باشد، خطر فرسوده شدن غضروف مفصل نیز بیشتر خواهد شد.
- وراثت. نقایص جزئی مفصل و یا نرم بودن بیش از حد آن، ازجمله مشکلات ژنتیکی هستند که می‌توانند به بروز استئوآرتریت کمک کنند.
- اضافه وزن. داشتن اضافه وزن فشار بیشتری بر روی مفاصل وارد خواهد کرد.
- ضربه. ضربه‌ی شدید یا مکرر به زانو می‌تواند باعث بروز استئوآرتریت در سال‌های بعد شود.
- استفاده‌ی نامناسب. مشاغل و ورزش‌هایی که نیازمند حرکات تکراری هستند فشار زیادی بر روی زانو وارد کرده و خطر بروز استئوآرتریت را افزایش می‌دهند.
- جنس. خانم‌ها پس از سن یائسگی بیش از آقایان در خطر این عارضه قرار دارند.
- محرک‌های خودایمنی. در حالی که علت اصلی بروز آرتریت روماتوئید شناخته شده نیست، هنوز مطالعات بر روی محرک‌های خودایمنی ادامه دارند.
- مشکلات رشد. بدشکلی‌هایی مثل زانوی ضربدری یا پرانتزی فشار زیادی بر روی برخی از اجزای زانو وارد کرده و باعث فرسودگی غضروف آن خواهند شد.
- دیگر بیماری‌ها. افراد مبتلا به دیابت، کلسترول بالا، هموکروماتوز (سطح بالای آهن در خون) و کمبود ویتامین دی در خطر بیشتری برای این عارضه قرار دارند.
- داشتن مشاغل سنگین که فشار زیاد و مکرر بر روی زانو وارد می‌کنند.
- مشکلات مربوط به استخوان ساب کندرال که لایه‌ی استخوانی زیر غضروف زانوست.
چه متخصصی درمان آرتروز زانو را انجام می‌دهد؟
بسته به شرایط شما ممکن است درمان شما توسط متخصص طب فیزیکی و یا جراح ارتوپدی انجام شود. فیزیوتراپیست می‌تواند موارد خفیف‌تر بیماری را درمان کرده و درد شما را کاهش و حرکت پذیری مفصل را بهبود بخشد. اگر زانودرد شما در اثر آرتریت روماتوئید، نقرس و دیگر آرتروزهای التهابی ایجاد شده باشد باید با متخصص روماتولوژی مشورت کنید.
آرتروز زانو چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص دقیق آرتروز زانو سه بخش اساسی خواهد داشت:
- معاینه‌ی فیزیکی توسط پزشک
- گرافی ساده و دیگر روش‌های عکس برداری
- آزمایش خون
معاینه فیزیکی
پزشک در مورد سوابق و علائم شما سؤالاتی را پرسیده و سپس به منظور بررسی موارد زیر شما را معاینه می‌کند:
- سطح درد زانو
- دامنه حرکتی در مفصل زانو یا مفصل پاتلوفمورال
- قدرت عضله‌ی پا
- وجود تورم یا حساسیت نسبت به لمس
- الگوی راه رفتن
تصویربرداری
اگر در معاینه‌ی فیزیکی به استئوآرتریت زانو شک کنیم، روش‌های تصویربرداری مختلفی می‌توانند به تأیید تشخیص و تعیین سطح دژنراسیون مفصل کمک کنند.
تصویربرداری برای تشخیص استئوآرتریت پیشرفته‌ی زانو
گرافی با اشعه‌ی ایکس برای تشخیص استئوآرتریت پیشرفته‌ی زانو بسیار کارآمد خواهد بود چراکه مفصل ویژگی‌های خاصی خواهد داشت ازجمله:
- استخوان‌ها به یکدیگر نزدیک‌تر خواهند بود: با از بین رفتن غضروف فضای مفصلی بین استخوان‌ها باریک خواهد شد.
- کیست: با پاسخ بدن نسبت به تخریب غضروف و تلاش برای پایدار کردن مفصل ممکن است کیست‌هایی در استخوان ایجاد شوند.
- افزایش تراکم استخوان یا ناهموار شدن سطح مفاصل: زمانی که غضروف ضربه گیر روی استخوان از بین می‌رود استخوان‌ها بر روی یکدیگر کشیده شده و اصطکاک ایجاد می‌شود. بدن با تولید بافت استخوانی بیشتر به این مشکل پاسخ داده که باعث افزایش تراکم استخوانی خواهد شد. افزایش بافت استخوانی باعث ناهموار شدن سطح مفصلی و ایجاد خارهای استخوانی خواهد شد.
درمان آرتروز زانو
روش درمانی مورد استفاده بسته به مرحله‌ی آرتروز، سن بیمار، شدت درد و عوامل دیگر متفاوت خواهد بود. نمی‌توان غضروف از دست رفته را بازیابی کرد ولی راه‌هایی برای تسکین درد و پیشگیری از آسیب بیشتر وجود دارند.
دارودرمانی
ازجمله داروهای مورد استفاده برای آرتروز زانو می‌توان به داروهای ضدالتهاب و مسکن‌ها اشاره کرد.
برای درمان آرتریت روماتوئید می‌توان از کورتیکواستروئیدها یا داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده‌ی بیماری (DMARDs) نیز استفاده کرد.
- داروهای ضدالتهاب: برخی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن بدون نیاز به نسخه قابل تهیه خواهند بود. اگر پزشک شما تشخیص دهد که به داروی قوی‌تری نیاز دارید ممکن است یک مهارکننده‌ی انتخابی COX-2 مثل سلکوکسیب برای شما تجویز شود.
- دیگر داروهای مسکن: داروی بدون نسخه‌ی دیگری به نام استامینوفن نیز می‌تواند به تسکین درد کمک کند ولی باعث کاهش التهاب نخواهد شد.
- تزریق به زانو: تزریق کورتیکواستروئید به زانو می‌تواند به سرعت درد و التهاب را کاهش دهد. یکی دیگر از تزریقات انجام شده ویسکوساپلمنت بوده که در طی آن ماده‌ای ژل مانند که شبیه به مایع مفصلی است به منظور حمایت از مفصل و روانکاری آن به داخل زانو تزریق می‌شود.
- DMARDs: داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده‌ی بیماری با از بین بردن التهاب که باعث تخریب بافتی می‌شود از سلامت مفصل محافظت می‌کنند.
سبک زندگی
می‌توانید با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و به کار گیری تکنیک‌های خاص آرتروز زانو را مدیریت کنید:
- کاهش وزن (در صورت اضافه وزن): کاهش وزن شدت درد ناشی از آرتروز را کاهش خواهد داد. کاهش فشار از روی مفصل می‌تواند از پیشرفت عارضه نیز جلوگیری کند.
- محافظت از مفصل: فعالیت‌های خود را اصلاح کنید تا فشار کمتری به مفصل وارد شود ولی فعالیت‌های خود را کم نکرده و برای مدت طولانی بی حرکت نمانید. در صورت نیاز از وسایل کمکی استفاده کنید، کفش مناسب بپوشید، غذاهای تقویت کننده‌ی استخوان بخورید و از بریس زانو استفاده کنید.
- ورزش: فعالیت منظم می‌تواند به مدیریت آرتروز زانو کمک کند. ورزش عضلات پا را تقویت خواهد کرد تا به شکل بهتری از مفصل زانو حمایت کنند. پیاده روی یک فعالیت فیزیکی عالی است ولی اگر برای شما بیش از حد دردناک است می‌توانید ورزش‌های آبی مثل شنا را امتحان کنید.
- فیزیوتراپی: تقویت عضلات اطراف مفصل زانو به کاهش فشار وارد شده بر این مفصل کمک خواهد کرد. پیشگیری از تحلیل رفتن این عضلات برای حفظ عملکرد زانو حیاتی خواهد بود.
- سرما و گرما درمانی: استفاده‌ی متناوب از کمپرس سرد و گرم می‌تواند درد و التهاب زانو را کاهش دهد.
جراحی آرتروز زانو
اگر درمان‌های بدون جراحی، درد را به مقدار کافی تسکین نداده و یا نتوانند حرکت پذیری مفصل را افزایش دهند می‌توان گزینه‌های مختلف جراحی را در نظر گرفت:
- رادیوفرکوئنسی ابلیشن به منظور جلوگیری از رسیدن سیگنال‌های درد به مغز.
- تعویض مفصل زانو با مفصل مصنوعی به منظور تسکین درد و ایجاد پایداری طولانی مدت.
- تعویض بخشی از مفصل زانو یا صیقل دادن سطوح مفصلی.
- سینووکتومی به منظور برداشتن غشای مفصلی آسیب دیده توسط آرتریت روماتوئید.
خلاصه
آرتروز زانو درمان قطعی نداشته ولی می‌توان آن را مدیریت و آسیب مفصلی را کُند کرد. اگر فکر می‌کنید به این عارضه مبتلا هستید برای درمان درنگ نکنید. با مشورت پزشک خود یک برنامه‌ی درمانی مناسب را در پیش بگیرید. مدیریت این عارضه در طولانی مدت تأثیر زیادی بر فعال ماندن و کیفیت زندگی شما خواهد داشت.
سؤالات متداول
آیا پیاده روی برای آرتروز زانو مفید است؟
ممکن است غیرمنطقی به نظر برسد ولی پیاده روی می‌تواند درد و خشکی ناشی از استئوآرتریت را کاهش دهد. به علاوه، هر ورزشی که به حفظ وزن ایده آل شما کمک کند می‌تواند فشار وارد شده بر روی مفصل را کاهش داده و پیشرفت بیماری را به تأخیر بیندازد. البته باید به پزشک مراجعه کنید و از علت درد خود مطمئن شوید. فیزیوتراپیست می‌تواند تمرین‌های مناسبی را برای افراد مبتلا به آرتروز زانو پیشنهاد کند.
آیا آرتروز زانو برطرف می‌شود؟
آرتروز درمان قطعی نداشته ولی روش‌های مختلفی می‌توانند به تسکین درد و ناتوانی ایجاد شده کمک کنند.
آیا برای آرتروز زانو باید از بریس استفاده کرد؟
بریس زانو در صورت استفاده‌ی مداوم می‌تواند پایداری مفصل را افزایش داده و اعتماد شما به زانوی خود را بیشتر کند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که بریس زانو می‌تواند علائم استئوآرتریت را تسکین داده و عملکرد مفصل را بهتر کند.
آیا آرتروز زانو با گرافی اشعه ایکس دیده می‌شود؟
در گرافی مفصل مبتلا به استئوآرتریت می‌توان کاهش فضای بین استخوان‌ها در محل تخریب غضروف‌ها را مشاهده کرد.
آرتروز معمولاً در چه سنی بروز پیدا می‌کند؟
این عارضه بیشتر در سنین 40 تا 60 سالگی بروز کرده و در خانم‌ها شایع‌تر است. داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی وجود دارند که می‌توانند درد و تورم مفاصل را کاهش دهند.
آرتروز زانو با چه سرعتی پیشرفت می‌کند؟
استئوآرتریت معمولاً عارضه‌ای کُند بوده ولی حداقل 1 نفر از هر 7 نفر شاهد پیشرفت سریع و ناگهانی عارضه در عرض 12 ماه خواهد بود.
بهترین داروی مسکن برای زانودرد چیست؟
داروهای بدون نسخه مثل ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند به تسکین زانودرد کمک کنند. برخی افراد ماساژ دادن کرم‌های حاوی مواد بی حسی مثل لیدوکائین یا کپسایسین (عامل تندی فلفل) را نیز مفید می‌دانند.
چگونه باید با آرتروز زانو بخوابم؟
زمانی که به پشت دراز می‌کشید یک بالش یا پتوی رول شده در زیر زانو و در صورت امکان یک بالش دیگر در گودی کمر خود قرار دهید. زمانی که به پهلو خوابیده‌اید نیز یک بالش در بین زانوهای خود قرار دهید.
